GS Bùi Văn Ga, nguyên Thứ trưởng Giáo dục và Đào tạo, người hàng chục năm phụ trách công tác thi cử, dành cho VnExpress cuộc trao đổi sau bê bối gian lận điểm thi ở Hà Giang, Sơn La.
- Quy chế thi THPT quốc gia rất chặt chẽ, nhưng sai phạm vẫn xảy ra với quy mô lớn ở Hà Giang, Sơn La, cảm giác của thầy thế nào?
- Sự việc rất đáng tiếc. Đáng tiếc ở chỗ tiêu cực xảy ra ở khâu chấm thi - công đoạn đơn giản vốn chỉ liên quan đến rất ít người có nhiệm vụ. Trong khi đó, khâu phức tạp nhất của kỳ thi là coi thi liên quan đến hoạt động của hàng triệu thí sinh, hàng trăm nghìn cán bộ thì diễn ra an toàn. Tiêu cực chỉ là cá biệt nhưng đã gây ảnh hưởng chất lượng của kỳ thi nói chung, khiến xã hội lo lắng.
Khi soạn thảo, ban hành quy chế thi THPT quốc gia và tuyển sinh đại học theo tinh thần đổi mới, anh em ở các bộ phận chức năng của Bộ Giáo dục đã tốn rất nhiều thời gian nghiên cứu đưa vào những quy định nhằm ngăn chặn mọi tiêu cực có thể xảy ra trong tất cả khâu của kỳ thi.
Coi thi là khâu hay xảy ra tiêu cực nhất, từ xưa đến nay người ta hay phàn nàn về điều này, thì quy chế quy định mỗi phòng thi có một giám thị của địa phương và một giám thị của trường đại học để hỗ trợ lẫn nhau. Khi thi trắc nghiệm, mỗi thí sinh trong cùng một phòng thi có một đề riêng nên đã ngăn chặn được tình trạng quay cóp, trao đổi bài.
GS Bùi Văn Ga, nguyên Thứ trưởng Giáo dục và Đào tạo. Ảnh: Nguyễn Đông.
Khâu chấm thi về cơ bản không thay đổi gì nhiều so với kỳ thi 3 chung (chung đề, chung đợt, chung kết quả thi). Quy trình chấm thi trắc nghiệm hầu như không thay đổi, áp dụng nhiều năm khi các trường đại học chủ trì chấm thi và được đánh giá là chặt chẽ, an toàn. Khi giao cho địa phương chủ trì, Bộ Giáo dục đã tăng cường thêm 2 cán bộ am hiểu về chấm thi trắc nghiệm của các đại học về mỗi ban chấm thi ở địa phương để giám sát.
Vì thế nếu các thành viên ban chấm thi thực hiện nghiêm quy chế và làm hết trách nhiệm của mình thì tiêu cực trong khâu chấm thi rất khó có thể xảy ra. Tuy nhiên, thực tế đã xảy ra bất cập trong công tác chấm thi nên cần có những quy định bổ sung để ngăn chặn tiêu cực trong tương lai.
- Hai năm đầu thi THPT quốc gia, khi trường đại học chủ trì, hầu như không có điều tiếng gì. Hai năm nay đổi vai, giao cho Sở Giáo dục thì phát sinh sai phạm quy mô lớn. Tại sao không tiếp tục để đại học chủ trì để đảm bảo tính nghiêm minh của kỳ thi?
- Quyết định chuyển vai trò chủ trì kỳ thi từ trường đại học về cho địa phương đã được Bộ Giáo dục bàn thảo rất kỹ lưỡng, tham khảo ý kiến của các địa phương, các đại học, chuyên gia giáo dục và dư luận xã hội trong suốt thời gian dài xây dựng quy chế kỳ thi.
Theo quy định của Luật Giáo dục, học sinh khi học hết chương trình phổ thông phải qua kỳ thi để được xét tốt nghiệp. Vì thế việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT là cần thiết. Trong khi đó Luật Giáo dục đại học quy định các đại học được quyền tự chủ trong tuyển sinh nên Bộ không tổ chức kỳ thi đại học như trước đây.
Tuy nhiên, do tổ chức thi tuyển sinh rất phức tạp, không phải đại học nào cũng có thể làm được nên hầu hết mong muốn Bộ tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT có độ tin cậy cao nhất để sử dụng kết quả trong tuyển sinh. Vì bản chất của kỳ thi THPT quốc gia là thi tốt nghiệp THPT nên địa phương chủ trì là phù hợp.
Các đại học sử dụng kết quả của kỳ thi để xét tuyển nên phải có trách nhiệm tham gia để cùng địa phương thực hiện tốt công tác tổ chức kỳ thi. Bộ Giáo dục ban hành quy chế kỳ thi và cung cấp đề thi để đảm bảo mặt bằng trình độ chung của thí sinh cả nước. Việc phân công trách nhiệm giữa cơ quan quản lý nhà nước là Bộ Giáo dục, các địa phương, các trường như vậy là phù hợp và đúng vai.
- Nếu mục đích chính của kỳ THPT quốc gia là xét tốt nghiệp, thầy nghĩ sao khi phải tổ chức một kỳ thi tốn kém công sức, tiền của chỉ để loại ra số ít học sinh không đạt, như năm nay tỷ lệ tốt nghiệp tới 97%?
- Trong thực tế tỷ lệ đỗ tốt nghiệp giai đoạn trường đại học chủ trì và địa phương chủ trì không khác biệt gì nhiều vì kết quả học tập phổ thông chiếm tỷ trọng lớn khi xét tốt nghiệp. Mặt khác, do hầu hết trường đại học, kể cả những trường tốp đầu, hiện nay đều sử dụng kết quả của kỳ thi để xét tuyển nên đối với thí sinh, mục đích của kỳ thi lại là để xét tuyển vào đại học!
Học sinh trung bình, không bị điểm liệt là có thể đỗ tốt nghiệp nhưng nếu muốn đỗ vào các trường đại học tốp cao thì phải nỗ lực, cố gắng nhiều hơn.
Do mục đích chính của kỳ thi (để xét tốt nghiệp) trở thành mục đích phụ, trong khi mục đích phụ của kỳ thi (để xét tuyển đại học) lại trở thành mục đích chính nên kỳ thi vẫn còn ít nhiều gây áp lực đối với thí sinh và xã hội.
- Nếu các trường đại học muốn tuyển sinh phải tổ chức thi riêng thì sẽ lại tốn kém cho xã hội, giống như thời thi 3 chung. Thầy nghĩ sao về việc này?
- Kỳ thi 3 chung có những ưu điểm riêng của nó, nhưng nếu nay quay trở lại kỳ thi này chắc sẽ không nhiều người mong muốn. Bộ Giáo dục đã cân nhắc rất kỹ về đổi mới kỳ thi THPT và tuyển sinh đại học trong quá trình soạn thảo chiến lược giáo dục và Luật giáo dục đại học.
Quyết định chuyển từ thi ba chung sang kỳ thi THPT quốc gia đã được Bộ chuẩn bị trong nhiều năm trong bối cảnh dư luận xã hội thời bấy giờ phản ứng rất mạnh về áp lực, tốn kém khi mà mỗi mùa hè thí sinh phải trải qua 4 đợt thi (một đợt thi tốt nghiệp THPT, hai đợt thi đại học và một đợt thi cao đẳng).
Mong muốn của Bộ Giáo dục là tổ chức kỳ thi THPT quốc gia thật chất lượng và nghiêm túc để một mặt đánh giá được chất lượng dạy và học ở bậc phổ thông và cung cấp cơ sở dữ liệu để các trường đại học làm căn cứ xét tuyển.
Thí sinh tham gia kỳ thi THPT quốc gia 2018. Ảnh: Nguyễn Đông.
Hiện nay cả nước có khoảng 250 đại học, trong đó có chưa tới 50 trường có tính cạnh tranh cao (thường gọi là trường tốp đầu). Theo tôi, khoảng 200 trường hoàn toàn có thể lấy kết quả kỳ thi THPT quốc gia hoặc học bạ để xét tuyển. Còn lại khoảng 50 trường tốp đầu có thể sử dụng kết quả của kỳ thi hay học bạ phổ thông để sơ tuyển sau đó tổ chức thi/kiểm tra để đánh giá năng lực. Khi đó đối tượng tham gia thi sẽ ít (những thí sinh đã vượt qua vòng sơ tuyển) nên không gây áp lực nặng nề như khi thi 3 chung.
Hiện nay chỉ có một số rất ít trường thực hiện việc này như Đại học Quốc gia TP HCM, Đại học Luật TP HCM… Những năm tới, chắc chắn kinh nghiệm của các trường này sẽ được nhân rộng cho các trường khác. Khi đó kỳ thi THPT quốc gia sẽ được trả về đúng mục đích của nó, một kỳ thi nhẹ nhàng đúng như mong đợi của dư luận xã hội.
- Kỳ thi THPT quốc gia dự kiến được duy trì nhiều năm tới. Để ngăn chặn gian lận như ở Hà Giang, Sơn La, theo thầy giải pháp căn cơ là gì?
- Tương tự giải pháp ngăn chặn tiêu cực trong khâu coi thi mà Bộ Giáo dục đã thực hiện có hiệu quả, cách ngăn chặn tiêu cực trong khâu chấm thi tốt nhất là làm sao để ai đó có ý định tiêu cực cũng không thể làm được. Nếu tiếp tục duy trì kỳ thi như hiện nay thì phương án lý tưởng nhất để hạn chế tiêu cực là thi trên máy tính. Khi đó thí sinh thi xong có kết quả ngay, không ai có thể can thiệp vào kết quả làm bài của thí sinh được.
Phương án này cũng đã được Bộ Giáo dục đưa ra thảo luận trong mấy năm gần đây. Vướng mắc hiện nay là mỗi kỳ thi có đến trên dưới một triệu thí sinh tham gia nên cần đầu tư ban đầu cho hệ thống máy tính đủ lớn để có thể tổ chức thi cùng lúc ở một số địa phương. Theo lộ trình đổi mới thi của Bộ Giáo dục thì việc thi trên máy tính có thể áp dụng từ năm 2021 trở đi nếu điều kiện cho phép.
Trong giai đoạn chờ đợi thực hiện phương án thi trên máy tính, theo tôi Bộ có thể quy định quét và lưu file ảnh phiếu trả lời trắc nghiệm của thí sinh ngay sau khi kết thúc bài thi. Đây là giải pháp đơn giản, khả thi, ít tốn kém và hiệu quả.
Để thực hiện phương án này, mỗi điểm thi được trang bị khoảng 5-6 máy scan thông thường kèm theo máy tính để chụp lại phiếu trả lời trắc nghiệm của thí sinh ngay lúc giám thị nộp bài tại các điểm thi. Quy chế thi cũng bổ sung quy định bảo mật file dữ liệu gốc sau khi quét. Khi đã lưu file bài làm gốc của thí sinh tại chỗ thì Bộ Giáo dục hay các cơ quan chức năng hoàn toàn có thể chấm lại bài thi để so sánh với kết quả chấm thi ở địa phương.
Những tiêu cực nếu có xảy ra có thể phát hiện được ngay mà không cần đến địa phương để chấm thẩm định. Khi đã lưu kết quả bài làm gốc của thí sinh thì nếu có ai đó muốn sửa bài, nâng điểm cho thí sinh cũng sẽ không dám và không thể làm được.
Theo quy trình chấm thi trắc nghiệm hiện tại thì khoảng thời gian từ lúc giám thị nộp bài làm của thí sinh tại điểm thi đến khi ban chấm thi quét bài thi gửi về Bộ khá dài lại qua nhiều khâu bàn giao, bảo quản nên có thể phát sinh tiêu cực. Khi không lưu tại chỗ bài thi gốc của thí sinh như hiện nay thì việc phát hiện và xác minh tiêu cực sửa bài thi của thí sinh sẽ rất khó khăn, tốn rất nhiều thời gian và công sức.
Kỳ thi THPT quốc gia được tổ chức từ năm 2015 với hai mục tiêu xét tốt nghiệp và xét tuyển đại học. Sau hai năm đầu thi theo cụm, do các trường đại học chủ trì, từ năm 2017, kỳ thi được giao cho các Sở Giáo dục chủ trì, trường đại học chỉ giữ vai trò phối hợp.
Ngày 25-27/6/2018, cả nước có hơn 900.000 thí sinh dự thi THPT quốc gia. Ngày 11/7, Bộ Giáo dục công bố điểm thi, dư luận bất ngờ khi Hà Giang, Sơn La có số thí sinh đạt điểm giỏi tăng đột biến, trong khi điểm trung bình các môn của thí sinh hai tỉnh thuộc diện thấp nhất cả nước. Tại Lạng Sơn, nhóm thí sinh tự do là cảnh sát cơ động cũng có nhiều điểm khá giỏi.
Bộ Giáo dục sau đó thành lập 3 tổ công tới 3 địa phương xác minh dấu hiệu bất thường trong điểm thi. Kết quả Hà Giang có 114 thí sinh với hơn 330 bài thi được nâng tổng điểm từ 1 lên 29,95. Ông Vũ Trọng Lương và Nguyễn Thanh Hoài, Trưởng và Phó phòng Khảo thí của Sở Giáo dục Hà Giang đã bị bắt vì tội Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, theo điều 356 Bộ luật Hình sự 2015.
Tại Sơn La, tổ công tác phát hiện 5 cán bộ Sở Giáo dục sửa điểm cả bài tự luận và trắc nghiệm. Tuy nhiên, hiện chưa xác định có bao nhiêu bài thi trắc nghiệm được sửa, cách thức sửa thế nào. Công an tỉnh đã khởi tố vụ án.
Tại Lạng Sơn, tổ công tác của Bộ Giáo dục chưa thấy có dấu hiệu bất thường, dù 8 bài thi Ngữ văn tự luận đã bị hạ điểm.
