Vị vua nào nhiều vợ đông con và có công lớn trong lịch sử Việt?

Vua Minh Mạng tên thật là Nguyễn Phúc Đảm - con thứ 4 của vua Gia Long và Thuận Thiên Cao Hoàng hậu. Ông sinh ngày 23 tháng 4 năm Tân Hợi (tức 25-5-1871) tại làng Tân Lộc, tỉnh Gia Định. Vua Minh Mạng lên ngôi vào tháng Giêng năm Canh Thìn (1820), trị vì đất nước 21 năm (1820-1840). Trong cuốn Kể chuyện các đời vua nhà Nguyễn do ông Nguyễn Viết Kế biên soạn có viết, vua Minh Mạng đã ăn nằm với 43 phi tần, sinh hạ được 142 người con gồm 78 hoàng tử và 64 công chúa. Ông cũng là vị vua có nhiều phi tần và đông con nhất trong số 13 vua triều Nguyễn.

Trong cuốn Kể chuyện các đời vua nhà Nguyễn của tác giả Nguyễn Viết Kế biên soạn cho biết, khi nghỉ ngơi vua Minh Mạng có 5 bà vợ hầu hạ: “Một bà vấn thuốc têm trầu, bà quạt, bà đấm bóp, người ru và một để sai vặt. Mỗi bà một canh”. Tương truyền để vua có sức khỏe phục vụ tam cung, các ngự y đã ngày đêm nghiên cứu, bào chế những bài thuốc có tính năng tráng dương bổ thận cho thiên tử dùng. Trong số những bài thuốc này, nổi tiếng nhất là bài thuốc Minh Mạng thang giúp vua Minh Mạng “nhất dạ ngũ giao tam hữu dựng” (tức một đêm ngủ với 5 bà thì 3 bà có thai). Đồng thời theo những ghi chép tản mạn còn để lại trong Đại Nam thực lục hoặc Minh Mệnh chính yếu, vua Minh Mạng là vị vua có ý thức trong việc giữ gìn sức khỏe của bản thân. Ngoài thời gian chăm lo chính sự, vua đi bộ thường xuyên, coi đó là “một phương pháp cầu thêm sống lâu vậy”, và coi trọng việc thể dục vì “người ta phải tập vận động, cố gắng thì ngày một thêm mạnh”.

Trong số 142 người con của vua Minh Mạng, Tứ giai Huệ tần Trần Thị Huân là người sinh cho ông tới 15 người con, gồm 6 hoàng tử và 9 hoàng nữ. Bà Trần Thị Huân có nguyên quán ở huyện Diên Khánh, tỉnh Quảng Nam, hiện không rõ năm sinh năm mất. Theo các sử liệu, bà vào hầu vua Minh Mạng từ thuở ông còn ở nơi Tiềm đệ (nơi ở của Thái tử trước khi lên ngôi). Sau khi lên ngôi, ông phong cho bà tới chức Huệ tần ở hàng Tứ giai.

Vua Thiệu Trị là vị vua thứ 3 của triều Nguyễn, tên thật là Nguyễn Phúc Tuyền, húy là Miên Tông sinh năm Đinh Mão (1807) là con trưởng của vua Minh Mạng và bà Hồ Thị Hoa. Mẹ ông rất được vua Minh Mạng sủng ái. Nhưng bà sinh con được 13 ngày thì mất. Sau khi bà mất được phong Tá Thiên Nhân Hoàng hậu. Còn trong số 15 người con của bà Trần Thị Huân với vua Minh Mạng, có 2 người nổi bật là Quảng Ninh Quận vương Nguyễn Phúc Miên Mật và An Quốc công Nguyễn Phúc Miên Ngung. Miên Mật và Miên Ngung đương thời có tiếng giỏi ngang nhau, được vua quý khen là “Hai viên hảo ngọc châu”. Nhưng tiếc thay, cả hai đoản mệnh, chết khi tuổi còn rất trẻ.

Năm 1838, vua Minh Mạng đổi tên quốc hiệu từ Việt Nam thành Đại Nam, nghĩa là quốc gia phương Nam rộng lớn. Quốc hiệu Đại Nam tồn tại 107 năm, đến năm 1945. Theo sách “Đại Nam thực lục Chính biên đệ nhị kỷ”, quyển 190, vua Minh Mạng giải thích việc đặt quốc hiệu là Đại Nam như sau: “Nay bản triều có cả phương Nam, bờ cõi ngày càng rộng, một dải phía Đông đến tận biển Nam, vòng qua biển Tây, phàm là người có tóc có răng đều thuộc vào trong bản bản đồ, bờ biển rừng sâu khắp nơi đều theo về cả. Trước gọi là Việt Nam, nay gọi là Đại Nam thì càng tỏ nghĩa lớn… Chuẩn từ nay trở đi, Quốc hiệu phải gọi là nước Đại Nam, hết thảy giấy tờ xưng hô phải chiếu theo đó tuân hành. Giả hoặc có nói liền là nước Đại Việt Nam về lẽ vẫn phải, không được nói hai chữ Đại Việt. Còn Hiệp kỷ lịch năm nay trót đã ban hành thì không phải thay đổi hết thảy… Lấy năm Minh Mạng thứ 20 bắt đầu đổi thành chữ Đại Nam mà ban hành để chính tên hiệu cho các nơi xa gần đều biết”.

Vua Minh Mạng được xem là vị vua anh minh, có công lớn trong lịch sử Việt. Dưới triều đại của mình, ông đã có nhiều cải cách giúp tế ổn định, đời sống của người dân có phần sung túc sau nhiều năm chiến tranh. Ông cho lập thêm Nội các và Cơ mật viện ở kinh đô Huế, quân đội nhà Nguyễn được tổ chức lại, chia thành bộ binh, thủy binh, tượng binh, kị binh và pháo thủ binh. Vua Minh Mạng còn cử quan ra chỉ đạo khai hoang ở ven biển Bắc kỳ và Nam kỳ. Ngoài ra vua là người tinh thông Nho học và sùng đạo Khổng Mạnh nên rất quan tâm đến việc học tập và củng cố thi cử. Nhờ những chính sách cải cách kịp thời, hợp lý của Minh Mạng, nền kinh tế có nhiều biến chuyển tích cực: nhiều vùng đất mới được khai khẩn; nhiều công trình thủy lợi được hoàn thành; nhiều loại máy sản xuất mới xuất hiện; Giảm thuế, chẩn cấp, xuất kho bán thóc rẻ cho dân các vùng bị thiên tai; xuất lúa giống cho dân nghèo vay để làm mùa khiến cho nông nghiệp không bị đình trệ. Về văn hóa giáo dục, coi trọng học vấn, khoa cử, trọng dụng người có kiến thức; cho dựng Quốc sử quán, sai biên soạn quốc sử thực lục; thống nhất việc đo lường, y phục trong toàn quốc… Về ngoại giao, cứng rắn với các nước nhỏ nhưng chủ động, khéo léo với nước lớn; E ngại phương Tây, cấm đạo Ki tô nhưng không quá quyết liệt.

Là vị vua nổi tiếng nghiêm khắc, vua Minh Mạng từng xử phạt nặng nhiều quan lại, thân tộc tham nhũng. Trong số đó, nổi tiếng nhất là vụ vua chuẩn y tử hình cha vợ là Huỳnh Công Lý. Bởi Huỳnh Công Lý lợi dụng chức vụ của mình và bề trên đi vắng, thừa cơ vơ vét tới 30.000 quan tiền từ nhân dân và binh lính. Theo Đại Nam thực lục, hoàng tử Nguyễn Phúc Miên Phú tuy được răn dạy cẩn thận, nhưng tính tình phóng khoáng, chỉ thích ăn chơi, hưởng lạc, không chịu học hành, ỷ thế làm điều bậy. Tháng 11 năm Ất Mùi (1835), Miên Phú cùng các thuộc hạ là Hoàng Văn Vân, Bùi Văn Nghị, Bùi Văn Quế tổ chức đua ngựa ở ngoài hoàng thành, gây náo loạn đường phố, một bà lão vì không tránh kịp đã bị ngựa của Hoàng Văn Vân xéo chết. Biết tin, vua Minh Mạng ra lệnh tước mũ áo của Miên Phú, cắt lương bổng hàng năm, giam lỏng ở nhà riêng để tự sửa lỗi, không cho ra ngoài một bước, không được dự vào hàng các hoàng tử, chỉ được gọi tên là Phú (Miên là tên đệm của các Hoàng tử con Minh Mạng), phải bồi thường cho người bị hại 200 lạng bạc. Những thuộc hạ của Miên Phú có tội đều bị xử theo các mức độ khác nhau. Nặng nhất là Hoàng Văn Vân bị xử chém, anh em Bùi Văn Nghị, Bùi Văn Quế bị đày đi phát vãng nơi xa, khi tới nơi còn bị đánh 100 gậy.

Năm 49 tuổi, vua Minh Mạng bắt đầu tìm cho mình nơi an nghỉ cuối cùng ở núi Cẩm Khê, huyện Hương Trà, Thừa Thiên Huế ngày nay. Lăng Minh Mạng gồm một la thành bằng gạch bao quanh, bên trong lại có thêm nhiều vòng nữa, gọi là Bảo Thành. Một năm sau, vua lâm bệnh qua đời vào ngày 20/1/1841, hưởng thọ 50 tuổi, được an táng tại Hiếu Lăng, phải tới 2 năm sau việc xây lăng mới hoàn thành.