Quỹ đất của làng Cự Đà đang bị thu hẹp dần, theo sự phát triển về dân số, những ngôi nhà cổ đã không chịu đựng được sức ép ấy. Thế là người dân đành phải phá nhà cũ đi để làm nhà mới. Nếu cứ đà này, chỉ vài năm nữa những ngôi nhà cổ này sẽ biến mất.
Cột mốc đánh dấu “địa phận làng Cự Đà” được cụ Đặng Văn Mỹ tiến cúng năm 1992. Ngày cột mốc được dựng, đi qua nó là bước vào một ngôi làng với hàng trăm nhà cổ, xen lẫn những biệt thự kiểu Pháp. Nhưng bây giờ qua đây, chạm ngay tấm biển “giao dịch nhà đất”.
Những trung tâm này nhan nhản trong làng Cự Đà. Chúng ra đời khoảng 5 năm trở lại đây khi mà Cự Đà phát triển nóng về bất động sản và xây dựng. Thống kê của UBND xã Cự Khê vào thời điểm năm 2011, 80% đất canh tác của xã trong đó có làng Cự Đà đã nhường lại cho khu đô thị mới Thanh Hà.
Thế là rất nhiều hộ trong làng, nhận về hàng tỷ tiền đền bù (tổng số tiền đền bù ở Cự Đà là 650 tỷ. Số liệu của xã Cự Khê). Và lập tức, những ngôi biệt thự thay nhau mọc lên như nấm sau mưa, cao ngất ngưởng, che khuất những ngôi nhà cổ.
Biệt thự mọc lên là sự “bật móng” của những ngôi nhà cũ. Đây là những hình ảnh chúng tôi chụp tại làng Cự Đà 4 năm trước - thời điểm theo thống kê của ông Vũ Văn Bằng, cán bộ Văn hóa xã Cự Khê có khoảng 150 ngôi nhà cao tầng đã được xây dựng.
Việc xây dựng ở Cự Đà là chuyện không thể cưỡng được khi mà dân số làng mỗi ngày một tăng lên, quỹ đất thì thu hẹp, những ngôi nhà cổ nhiều thế hệ cùng ở càng trở nên chật chội. Và khi có tiền đền bù đất canh tác, người dân đã không ngần ngại phá bỏ nhà cổ xây nhà mới.
Đa phần những ngôi nhà mới xây trên phần đất từng là những ngôi nhà cổ. Có nhiều ngôi nhà năm gian xưa bị chia làm 3 đến 4 phần, mỗi phần sẽ xây một ngôi nhà có 3 đến 5 tầng.
Còn đây là hình ảnh mới nhất về Cự Đà. Số nhà cổ còn lại ở Cự Đà giờ chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Ngôi nhà này từng là một biệt thự kiểu Pháp rất đẹp có tuổi trên 100 năm.
Nhưng giá trị cũ thuộc về 100 năm trước chỉ còn sót lại trong sân là cái bể nước và bức tường đắp phù điêu cuốn thư với 3 chữ thuộc về đạo Phật: Vô - Tận - Tạng.
Số phận những ngôi nhà cổ còn lại ở Cự Đà vẫn đang tiếp tục lung lay…
Trước đây, chỗ này là bến sông Nhuệ, ngày ngày buôn bán tấp nập. Dân làng Cự Đà dựng hai cột có con cóc đá đội đèn để thuyền bè biết lối cập bến.
Nhưng giờ, sông Nhuệ một thời trong xanh mát lành đã “chết” bởi nước thải, tù đọng, rác rưởi… ngay từ đầu nguồn cho tới cả đoạn chảy qua làng Cự Đà.
Những ngôi nhà cổ Cự Đà trong lốc đô thị hóa rồi cũng như dòng Nhuệ, “chết mòn” và tan biến, dẫu đã hô hào gìn giữ bao năm.
