4 năm trước, Naoko và Takayuki Ida được tặng một căn nhà miễn phí.
Đó là một ngôi nhà hai tầng rộng rãi nằm giữa những hàng cây trên con đường quanh co của thị trấn nhỏ Okutama thuộc quận Tokyo. Trước khi di chuyển tới ở, cặp vợ chồng và các con, hai thiếu niên và một bé 5 tuổi, sống chung với cha mẹ của chị Naoko.
“Chúng tôi đã phải sửa chữa (ngôi nhà mới) rất nhiều nhưng luôn muốn sống ở nông thôn và có một khu vườn lớn”, Naoko, 45 tuổi, nói.
Không hiếm những căn nhà bỏ hoang, cây mọc um tùm ở các vùng nông thôn Nhật Bản.
Nhắc tới nhà miễn phí, người ta có thể nghĩ đây là trò bịp. Nhưng Nhật Bản khác thường ở chỗ: số lượng nhà còn nhiều người.
Theo Diễn đàn về Chính sách của Nhật Bản, năm 2013, nước này có 61 triệu ngôi nhà và 52 triệu hộ gia đình. Dân số Nhật Bản dự kiến sẽ giảm từ 127 triệu người xuống khoảng 88 triệu người vào năm 2065, theo Viện Dân số và An sinh Xã hội Quốc gia. Điều này có nghĩa là sẽ ngày càng ít người cần nhà. Khi những người trẻ rời các vùng nông thôn để lên thành phố làm việc, các vùng nông thôn của Nhật Bản chỉ còn lại những ngôi nhà “ma” hoang vắng, được gọi là “akiya”.
Theo ước tính, tới năm 2040, gần 900 thị trấn và làng mạc trên khắp Nhật Bản sẽ không còn tồn tại nữa - và Okutama là một trong số đó. Trước viễn cảnh đó, đem tặng nhà miễn phí là cách cứu vãn tình hình.
“Năm 2014, chúng tôi nhận thấy Okutama là một trong 3 thị trấn của Tokyo dự kiến sẽ biến mất vào năm 2040”, Kazutaka Niijima, một quan chức của Cơ quan Tái thiết Okutama (OYR).
Ngân hàng “nhà không người ở”
Okutama nằm cách trung tâm Tokyo 2 giờ đi tàu. Trong những năm 1960, thị trấn này là nơi sinh sống của hơn 13.000 người và nổi tiếng với nghề buôn bán gỗ sinh lời. Nhưng sau quá trình tự do hóa hoạt động nhập khẩu và nhu cầu về gỗ giảm trong nhưng năm 1990, phần lớn người trẻ đã rời thị trấn. Hiện Okutama chỉ có 5.200 dân.
Trong năm 2014, thị trấn này thành lập “ngân hàng akiya” - hay sơ đồ các ngôi nhà trống, không người ở - để kết nối những người mua tiềm năng với chủ nhà lớn tuổi và các bất động sản không có người ở. Các “ngân hàng akiya” hiện phổ biến trên khắp Nhật Bản, với mỗi thị trấn đều có những điều kiện riêng.
Ví dụ, chính quyền Okutama trợ cấp sửa chữa nhà cho cư dân mới chuyển tới và khuyến khích các chủ sở hữu từ bỏ những ngôi nhà hiu quạnh của họ bằng cách trả tới 8.820 USD cho 100 m2.
Tuy nhiên, thị trấn cũng có yêu cầu đối với những người nhận nhà miễn phí phải ở độ tuổi dưới 40 hoặc là cặp vợ chồng có ít nhất một con dưới 18 tuổi hoặc một trong số hai người dưới 50 tuổi. Những người muốn sở hữu akiya cũng phải cam kết sẽ ở thị trấn này mãi mãi và đầu tư nâng cấp ngôi nhà cũ. Dù vậy việc cho không những ngôi nhà vẫn thật khó khăn ở đất nước mà người ta thích ở những căn nhà mới hơn.
Nhiều căn nhà “ma” ở các vùng nông thôn Nhật Bản do dân số suy giảm và mọi người thường rời tới thành phố sinh sống.
Niijima dẫn phóng viên của CNN tới một căn nhà trống giống một chiếc hộp với mái xanh dương và tường trắng xây dựng cách đây 33 năm. Dù bên ngoài vững chãi, mùi mốc bên trong cho thấy căn nhà đã bị bỏ hoang trong cả thập kỷ. Nhà bếp cần phải sửa lại và sàn nhà đã cũ. “Căn nhà này sẽ phù hợp với ai thích tự mình sửa chữa”, Niijima nói và cười.
Có 3.000 ngôi nhà ở Okutama, và khoảng 400 ngôi nhà bị bỏ trống. Chỉ một nửa trong số đó có thể sửa chữa lại để ở. Phần còn lại đã quá cũ nát hoặc được xây dựng ở những khu vực có nguy cơ sạt lở.
Trong thế kỷ 20, Nhật Bản trải qua hai đợt tăng dân số lớn: lần đầu tiên sau Thế chiến II và lần thứ hai trong thời kỳ bùng nổ kinh tế những năm 1980. Cả hai giai đoạn này đã kéo theo tình trang thiếu nhà ở, từ đó dẫn tới việc hình thành những căn nhà rẻ tiền, được xây dựng hàng loạt một cách nhanh chóng ở các thị trấn và thành phố đông dân cư.
Hidetaka Yoneyama, một nhà nghiên cứu cấp cao của Viện Nghiên cứu Fujitsu, cho biết nhiều căn nhà trong số đó có chất lượng kém. Kết quả là khoảng 85% người chọn mua nhà mới.
Anh Kazutaka Niijima bên trong một căn nhà không người ở và dự định được cho miễn phí vào năm 2019.
Luật pháp Nhật Bản cũng không giúp cải thiện được tình hình.
Trong năm 2015, chính phủ thông qua một luật trừng phạt những người bỏ nhà trống nhằm khuyến khích họ phá hủy hoặc tân trang lại tài sản của mình. Tuy nhiên, các chủ sở hữu những ngôi nhà “ma” bị đánh thuế cao hơn đối với những mảnh đất trống hơn là tài sản bỏ hoang, theo chuyên gia bất động sản Toshihiko Yamamoto. Đây là trở ngại cho việc phá hủy các ngôi nhà “ma”.
Còn theo Chie Nozawa, giáo sư kiến trúc tại Đại học Toyo ở Tokyo, vấn đề quy hoạch đô thị ở Nhật Bản cũng bộc lộ yếu kém khi các nhà mới vẫn mọc lên dù số lượng nhà dư thừa còn quá nhiều. Điều này vô tình biến khu vực nông thôn trở nên kém hấp dẫn.
Biến những nơi hoang vắng trở nên hấp dẫn hơn
Tại thị trấn Okutama, đã có 9 gia đình đến ở trong 9 căn nhà “ma”. Họ tới từ New York và Trung Quốc (Chương trình akiya không giới hạn đối tượng ngoài công dân Nhật Bản).
Cặp vợ chồng Philippines - Nhật Bản Rosalie và Toshiuki Imabayashi sống ở trung tâm Tokyo với 6 con và dự định chuyển tới thị trấn Okutama vào đầu năm 2019.
“Nhà ở Tokyo đã quá chật chội đối với chúng tôi. Chúng tôi thích Okutama vì nó ở cùng thành phố nhưng gần gũi với thiên nhiên”, Rosalie nói.
Dù vậy, đối với phần lớn người mới chuyển tới Okutama, nhà ở miễn phí là không đủ. Các khu vực bị bỏ hoang như thị trấn Okutama cũng cần có kế hoạch phát triển kinh tế bền vững và xây dựng các hoạt động kết nối giữa người dân địa phương và những người mới đến.
“Nếu mọi người có thể tìm ra cách tham gia hoạt động kinh tế hiệu quả và hỗ trợ được cho chính họ, họ sẽ đến và ở lại những vùng nông thôn”, Jeffrey Hou, giáo sư kiến trúc tại Đại học Washington, cho biết.
Kamiyama, một thị trấn ở miền nam Nhật Bản, đã thu hút được nhiều người tới sinh sống hơn vào năm 2011 sau khi các công ty IT thiết lập các văn phòng vệ tinh, thu hút người lao động muốn thoát khỏi cuộc sống thành phố.
Vợ chồng chị Idas có chuyên môn chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi và họ nhận thấy cơ hội làm việc ở thị trấn Okutama. Tuy nhiên, tháng 9/2017, họ thử nghiệm một loại hình kinh doanh mới, theo đó mua lại và chuyển đổi một “kominka” (ngôi nhà hơn 100 tuổi) thành quán cà phê ven đường chuyên phục vụ khách đi bộ đường dài và người đi xe đạp.
Gia đình chị Naoko Ida chuyển đổi một căn nhà cũ thành quán cà phê.
“Vẻ đẹp của nơi này nằm trong việc tổ điểm thêm cho những gì đã tồn tại”, Naoko nói khi ngồi trong quán cà phê ấm cúng với các đồ trang trí phong cách cổ điển và làm bằng thủ công địa phương. “Một số người thích văn hóa này và thực sự thích những điều cũ nhưng ngần ngại về cam kết cuộc sống ở nông thôn”.
Dù Naoko nói đã quyết định sống lâu dài tại Okutama, chị vẫn lắc đầu khi được hỏi liệu các con có muốn gắn bó tại ở thị trấn không. “Thực ra, con gái lớn của tôi muốn rời khỏi đây rồi và nó đã thuê chỗ ở trên thành phố”.
