Cây xấu hổ có tên khoa học là Mimosa pudica L., họ Trinh nữ Mimosaceae, tên Hán Việt là hàm tu thảo hay còn được biết đến với cái tên cây trinh nữ.
Gọi là cây xấu hổ vì cây có điểm đặc biệt dễ nhận biết nhất khi chạm vào lá cây cụp rủ xuống. Những tưởng đây chỉ là loài cây dại mọc ven đường nhưng thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu về công dụng của cây xấu hổ. Kết quả cho thấy loài cây này có rất nhiều tác dụng chữa bệnh. Trong đó, đáng chú ý nhất là chống nọc độc rắn, chống co giật; chống trầm cảm, lo âu; tác dụng trên chu kỳ rụng trứng…
Theo y học cổ truyền, cây xấu hổ có vị ngọt, chát, tính hơi hàn, có tác dụng trấn tĩnh, an thần, chống viêm, làm dịu đau, hạ áp, tiêu tích, lợi tiểu. Các nghiên cứu hiện đại cho thấy, cây xấu hổ có tác dụng ức chế thần kinh trung ương nên chữa được chứng mất ngủ.
Bộ phận của cây xấu hổ thường được dùng làm dược liệu là thân, lá và rễ. Đối với thân, lá thì sẽ được thu hoạch vào mùa khô, được phơi khô để làm thuốc. Còn với rễ cây thì thu hoạch quanh năm, phơi khô và cũng được dùng làm thuốc.
Một số bài thuốc dân gian từ cây xấu hổ
- Chữa viêm dạ dày mạn tính: Rễ cây xấu hổ làm sạch đất cát, thái nhỏ, phơi khô. Mỗi lần sắc lấy 10-15g sắc với nước uống trong ngày.
- Chữa đau nhức xương khớp kéo dài: Rễ cây xấu hổ thái thành từng miếng mỏng, mang phơi khô chỗ mát. Mỗi ngày lấy 120g đem sao vàng. Sau đó tẩm rượu 35-40 độ rồi lại sao vàng cho khô thuốc. Đổ thêm 600ml nước, đun nhỏ lửa (nên sắc bằng ấm đất hoặc ấm sứ) sắc còn 200-300ml nước, chia uống 2-3 lần/ngày. Uống đều trong 4-5 ngày sẽ thấy công dụng giảm đau nhức xương khớp rõ rệt.
- Chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ: Lá xấu hổ sao 20g, dây lạc tiên 20g, củ mài (hoài sơn) 20g, củ tóc tiên (mạch môn) 20g, hạt muồng ngủ sao 20g. Sắc uống 01 thang/ngày. Liệu trình từ 7 - 10 ngày.
- Chữa bệnh Zona: Lá cây xấu hổ giã nát, đắp vào chỗ bị bệnh. Ngày đắp 2-3 lần. Trước khi đắp nên làm sạch và thấm khô vết thương trước khi đắp thuốc.
- Chữa đầy bụng khó tiêu: Lá và cành xấu hổ 16g, thần khúc 12g, bạch thược 16g, mạch nha 16g. Sắc làm hai lần, uống sau bữa ăn trưa và tối. Dùng 3-5 ngày sẽ có hiệu quả.
Lưu ý: Cây xấu hổ có độc tính của Mimosin, độc tính cấp và độc tính trường diễn đều thấp. Có tác dụng gây mê, tê nên không được dùng liều cao và phụ nữ có thai cấm kỵ dùng.
