Bộ phim mở ra một cảnh tượng mịt mùng - giữa rừng, có lẽ kèm vài giọng nói văng vẳng bên tai, nhưng vẫn chưa có gì rõ ràng. Rồi một người đàn ông tiến dần về phía máy quay cho tới khi ông ta, cuối cùng cũng nằm ở chính giữa cảnh phim.
Tên ông là Saul, và cả bộ phim này không gì hơn, chính là lược sử cuộc đời ông.
Poster tiếng Anh của phim
Và cũng theo cách mà nhân vật chính xuất hiện, cục diện bộ phim cũng dần sáng tỏ trước mắt người xem - mở đầu chậm rãi, rồi dồn dập không nghỉ, với một tư duy thống nhất từ đầu tới cuối. Đó là những năm 1940, và Saul là một tù nhân người Do Thái sống trong trại tập trung. Giờ đây, Saul còn giữ được mạng sống chừng nào ông vẫn tiếp tục công việc của mình.
Công việc đó là hướng dẫn các tù nhân mới sắp xếp thành hàng lối sau khi họ xuống khỏi các xe chở gia súc, giúp họ bình tĩnh và chuẩn bị “tắm rửa” - và sau chót, dọn dẹp phòng hơi ngạt, thiêu các xác người trước khi đem đổ xuống cái hồ kế bên.
Saul không hề có ý niệm gì về việc không sớm thì muộn, ông cũng cùng chung số phận với những người tù trong các phòng hơi ngạt ấy. Trại tập trung không phải một nơi để người ta tưởng tượng.
Cho tới một ngày kia, khi Saul nhìn thấy xác một chú bé con, nằm dài trên sàn phòng hơi ngạt và quyết định - không, cái xác này sẽ không bị vứt vào lò thiêu. Thằng bé sẽ nhận được những lời kinh cầu Kaddish. Thằng bé sẽ được chôn cất.
Saul còn giữ được mạng sống chừng nào ông vẫn tiếp tục công việc của mình.
Giữa những cơn ác mộng - và hỗn mang khi những tù nhân còn lại đang âm mưu một cuộc nổi loạn, Saul đi tìm một mục sư, một cái xẻng và một khoảnh đất khuất bóng người để chú bé của ông được an nghỉ.
Thế giới không thiếu những câu chuyện về nạn diệt chủng. Trong dự án đầu tiên đảm nhận vai trò đạo diễn này, Laszlo Nemes vẫn không hề quên lãng chúng khi cẩn trọng bỏ qua những xúc cảm thường thấy và tập trung nhiều vào kể một câu chuyện phim ấn tượng. Và ngay từ cảnh quay đầu tiên, chúng ta đã nhận được lời thông báo, đây là một bộ phim về sự tập trung.
Giống như bộ phim gần đây với tên gọi “Ida” (2013. Phim đen trắng), Son of Saul được quay theo lối cũ, với tỉ lệ hình hộp (tỉ lệ 4:3 - hay 1,33:1 - thường thấy ở tivi kiểu cũ), mọi thứ trong khung hình đều chặt chẽ và chật chội. Độ sâu trường được điều chỉnh rất mỏng một cách cố tình, khiến người xem thường chỉ thấy được một cách rõ nét nhân vật Saul (và ơn trời, phần lớn những hãi hùng thực sự đều chỉ là khoảng mở hậu cảnh).
Bộ phim với trường ảnh mỏng và nhân vật Saul luôn ở trung tâm khung hình
Và máy quay cũng bắt cận vào Saul - thường chỉ từ đằng sau - như trong nửa đầu tiên của phim, khi chúng ta theo chân ông qua những vòng luẩn quẩn của sự việc khiến ông dần mất đi nhân tính, và sau đó là cơn điên trong tuyệt vọng tìm lại chút nhân tính nhỏ nhoi ấy.
Geza Rohrig - nam diễn viên vào vai Saul, gần như biễn bộ mặt vô cảm trong suốt các cảnh phim. Nhưng anh đã cho phép bản thân mình nở một nụ cười mong manh trong cảnh cuối trước khi bộ phim khép lại. Nụ cười đó không phải sự thiếu sót trong diễn xuất, ngược lại, nó là thứ biểu cảm cần phải có ở nhân vật mà anh đảm nhận. Làm cách nào người ta có thể tồn tại với cảm xúc trong một thế giới như vậy?
Bên cạnh câu chuyện của Saul, phần còn lại của bộ phim là sự bình thản khi nó cho thấy sự giản đơn, mang tính dây chuyền tự nhiên của cuộc Diệt chủng (những nạn nhân bị gọi là “mảnh/miếng”, như cái cách người ta gọi sản phẩm trong nhà máy). Đó là nơi những đơn vị mới được tạo ra, nơi chất thải bị xử lí, và là cách mà các bản ghi được lưu trữ.
Và đây còn là cách mà một người đàn ông cố gắng mang một chút còn sót lại của nhân tính đến một nơi không có tính người, dù cho điều này là cực kì vô nghĩa. Bởi, có lẽ, đó là điều tất yếu ông ta phải làm. Để cổ gắng. Để tiếp tục hi vọng.
Một cảnh hậu trường phim.
Son of Saul là một bộ phim ảm đạm - không có âm nhạc cất lên cho tới khi kết thúc. Và dù bộ phim được quay màu, bạn vẫn sẽ nhớ đến nó với hai sắc màu trắng và đen. Nhưng, hiển nhiên rồi, bộ phim là vậy. Và nếu như đạo diễn đôi lúc có để lộ một vài hạn chế, hay một chút kinh viện, thì có sao đâu, bởi bạn còn cách nào khác không để kể một câu chuyện như vậy? Hay lựa chọn của bạn là làm ra một bộ phim đơn thuần trượt dài trong những tiếng la hét đầy đớn đau và khổ ải?
Thông tin phim:
Tên phim: Son of Saul
Năm sản xuất: 2015
Quốc gia: Hungari
Đạo diễn: Laszlo Nemes
Diễn viên chính:
Geza Rohrig vai Saul
Levente Molnár vai Abraham Warszawski
Urs Rechin vai Oberkapo Biederman
Todd Charmont vai tù nhân Râu rậm
