Cây xuyến chi (hay còn gọi là rau đơn kim, đơn buốt, cây cúc áo, song nha lông, quý châm) là loại cây thân thảo mọc hàng năm. Chúng có đặc điểm: cao trung bình khoảng 1m; hoa màu trắng, nhụy màu vàng; quả và hạt thường dính vào quàn áo, thân thể động vật để phan tán.
Ở Việt Nam, cây xuyến chi phân bố khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam ở những bãi đất trống, ven đường, ven mương hoặc đồng cỏ. Từ xưa, chúng được người dân xem như loại cỏ dại mọc trong vườn nên hễ cây lớn là nhổ bỏ. Vài năm gần đây, chúng được biết đến như một loại thực phẩm, rau xanh có thể chế biến thành nhiều món ngon.
"Mình nhớ cách đây 5 năm, xuyến chi mọc dại đầy trong vườn, ngoài vệ đường. Cứ 1-2 tháng, mẹ mình cùng các cô trong xóm phải đi nhổ và dọn sạch để đường sá thông thoáng.
Sau đó mình nghe được thông tin rau xuyến chi có thể ăn được nên nói cho mẹ nghe. Ngờ đâu mẹ mắng quá trời, kêu cây dại ăn vào đau bụng phải uống thuốc hoặc đi bệnh viện. Mình không tin nên hái thử một ít ngọn đem về xào tỏi. Nó có vị hơi đắng nhưng càng ăn càng ngon. Giờ cả nhà mình đều nghiện các món ăn được chế biến từ xuyến chi”, chị Minh Châu (29 tuổi, quê Hưng Yên) nói.
Để chế biến các món ăn từ rau xuyến chi cần hái phần ngọn, lá non. Sau khi rửa sạch, người ta chần và trụng với nước đôi để bớt mùi hăng rồi luộc hoặc xào tỏi, xào thịt bò như các loại rau thông dụng khác.
Không chỉ vậy, rau xuyến chi còn xuất hiện trong thực đơn của một số nhà hàng tại các thành phố lớn. Rất nhiều người sành ăn, giàu có đã thử món ăn này và không ngớt lời khen ngợi.
Không chỉ là rau ăn, rau xuyến chi còn có công dụng tốt cho sức khỏe. Theo đó, xuyến chi có vị đắng, nhạt, hơi cay và tính mát nên có tác dụng tốt trong việc thanh nhiệt cho cơ thể, giải độc, sát trùng các vết thương, chống viêm. Nó thường được sử dụng để điều trị các bệnh như viêm họng, sưng họng phát sốt, viêm ruột, tiêu chảy, kiết lỵ hay các bệnh ngoài da như dị ứng, mày đay, ngứa,…
Trong dân gian người ta thường dùng cây xuyến chi để đắp trực tiếp vào những vết côn trùng cắn, rắn cắn nhờ khả năng chống viêm của nó. Hoạt chất flavoness và polyynes được tìm thấy trong cây xuyến chi có tác dụng chống khối u ở những người bị bệnh ung thư phá triển.
Cây xuyến chi còn được xem là một loài thực vật có khả năng làm giảm các triệu chứng của đái tháo đường hiệu quả nhờ cytopoloyne và polyynes có trong cây. Tinh dầu trong lá cây xuyến chi là một hợp chất chống oxy hóa mạnh có tác kháng khuẩn, kháng nấm.
Cây xuyến chi cũng được sử dụng để làm cỏ trang trí trong khuôn viên nhà hoặc ngoài công việc giúp tăng thêm vẻ đẹp và sự tươi mát cho khu vườn.
