Tàng thinh và mặt nguyệt vẫn được che kín cẩn thận trước giờ các bô lão trong thôn Làng Mỏ làm lễ rước.
Lễ hội Ná Nhèm (thôn Làng Mỏ, xã Trấn yên, huyện Bắc Sơn, Lạng Sơn) được phục dựng lại từ năm 2012 và tổ chức thường niên vào ngày 15 tháng Giêng hàng năm.
Điểm đặc sắc nhất của lễ hội là màn rước tàng thinh - tượng trưng cho bộ phận sinh dục nam và mặt nguyệt - tượng trưng cho bộ phận sinh dục nữ.
Tàng thinh năm nay có đường kính khoảng 22cm, chiều dài 1m30, trọng lượng trên 50kg, được làm từ gỗ dổi rừng.
Khác với những lễ hội khác, 2 linh vật là tàng thinh và mặt nguyệt trong lễ hội Ná Nhèm là vật cúng tế nhưng cuối ngày sẽ được đem ra đốt. Vì vậy, mỗi năm tàng thinh và mặt nguyệt sẽ được làm mới.
Mặt nguyệt qua các năm ít có sự thay đổi. Tàng thinh do chỉ là vật tượng trưng nên không có quy định về hình dạng hay kích thước nên được thay đổi liên tục qua mọi năm.
Theo tìm hiểu của PV, những năm trước, Ban tổ chức lễ hội thuê người ở ngoài làm tàng thinh nhưng tàng thinh năm 2018 được chính các cụ bô lão trong làng họp bàn và tự tay chạm khắc.
Người được giao trọng trách chạm khắc tàng thinh là ông Hoàng Văn Cứng (56 tuổi, thôn Làng Mỏ, xã Trấn Yên).
Ông Cứng cho biết, để chuẩn bị làm tàng thinh cho lễ hội, ông đã phải cất công vào rừng kiếm gỗ về để dành từ khoảng tháng 9 Âm lịch năm 2017.
“Tàng thinh không có mẫu cố định nên tôi chỉ làm theo những mẫu ngày xưa đã làm. Các cụ bảo làm như ngày xưa, không làm phô trương quá, chỉ là tượng trưng thôi”, ông Cứng cho hay.
Theo ông Cứng, khi làm tàng thinh, ông phải giấu mọi người, âm thầm làm chứ không tiết lộ cho ai và ông làm trong thời gian 7 ngày thì xong.
Ông Hoàng Văn Cứng - người được dân làng giao làm tàng thinh năm 2018.
Ông Cứng tiết lộ thêm: “Tàng thinh năm nay được làm bằng gỗ dổi, có đường kính khoảng 22cm, chiều dài 1m30, trọng lượng trên 50kg. Điểm đặc biệt của tàng thinh năm nay là sơn màu gụ giống màu đất”.
Ông Hoàng Văn Chẩn - Bí thư xã Trấn Yên (Trưởng ban chỉ đạo lễ hội xã Trấn Yên) cho hay, do các cụ bô lão sợ mất thiêng nên đến trước giờ làm lễ, không ai được chứng kiến tàng thinh.
“Tôi là trưởng ban chỉ đạo lễ hội cũng không được các cụ cho xem trước vì sợ mất thiêng. Họ làm xong chỉ chụp và gửi cho tôi một bức ảnh xem qua. Nhìn chung, tàng thinh năm nay có kích thước gần tương tự tàng thinh năm trước”, ông Chẩn nói.
Trước đó, từ năm 2012 - 2015, tàng thinh có kích thước to bằng khoảng cái phích. Năm 2016, tàng thinh giống bộ phận sinh dục của nam, to bất thường (80kg) so với chiều dài khoảng 1m và sơn màu hồng.
Năm 2017, tàng thinh được làm bằng gỗ nghiến, nặng khoảng 60kg, dài 1m. Tàng thinh được đặt một thợ mộc ở huyện Bắc Sơn và làm theo mẫu mà ban tổ chức gửi. Thợ mộc này đã làm mất nửa tháng mới hoàn thành.
Theo Tiến sĩ Bàn Tuấn Năng, Viện văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh người tham gia phục dựng Lễ hội Ná Nhèm cho biết, đây không phải lễ hội dân gian thông thường mà lễ hội đặc biệt của hai dòng họ vốn gốc họ Mạc. Bắt nguồn từ lịch sử, khi triều Mạc thất thủ, dòng họ Mạc phải thay tên đổi họ để tránh họa tru di, truy sát của vua Lê và chúaTrịnh.
Họ Hoàng và họ Bế (gốc họ Mạc) rước sinh thực khí nam nữ đi cung tiến cho đức Vua của mình. Con cháu gốc họ Mạc mượn tín ngưỡng phồn thực để biểu đạt mong ước đức Vua phù trợ cho dòng họ lớn mạnh.
