Một thời chợ “độc”
Địa long hay còn gọi là trùn hổ với hình dáng bên ngoài có thể làm cho các cô gái thành thị sợ, không dám thò tay đụng. Nhưng với cánh phụ nữ vùng cao ở huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang, nó là “nồi cơm” trong mùa nước nổi. Có nhiều điểm bán trùn hổ, như điểm bán trùn ở chợ Xuân Tô (thị trấn Tịnh Biên), điểm bán trùn ở ấp Vĩnh Hạ (xã Vĩnh Trung) và ấp Hòa Hưng, thị trấn Nhà Bàng, nhưng chợ trùn Hòa Hưng nổi tiếng hơn cả bởi đã tồn tại hơn 35 năm.
Trùn hổ có màu đen, con to bằng đầu đũa, chiều dài khoảng 20 cm. Trong các vựa thì vựa trùn bà Nguyễn Thị Sang, 50 tuổi, ở Hòa Hưng là lớn nhất. Họ khẳng định, các nơi khác ở miền Tây không có chợ trùn, bởi trùn hổ chỉ sống được ở vùng núi Thất Sơn, mối lái hay ngư dân các nơi muốn mua trùn đều tới đây. Chợ trùn hoạt động theo con nước, năm nào lũ lớn, cá tôm nhiều, cảnh mua bán trùn diễn ra xôm tụ, năm nào nước thấp kéo theo cá tôm ít, hoạt động mua bán kém phần sôi động.
Bà Nguyễn Thị Sang đang chuẩn bị cân trùn bán.
Bà Sang, ngồi trong trại trùn chờ mối lái, ngư dân tới cân, xua đuổi gà vịt khi chúng láp xáp tới gần trại trùn. Bà nói, gà vịt thấy trùn là nhào tới mổ liền, gần đây người nuôi chim kiểng, gà độ hay mua trùn cho chim, gà ăn, vì người nuôi loài lông vũ kháo nhau rằng, khi ăn trùn hổ, màu lông chim, gà mướt đẹp hơn và đá hay, hót cũng hăng lên.
Bà Sang lật đật vào ổ trùn, dùng tay bới đất, bị động chỗ trú ẩn, lũ trùn hổ lúc nhúc, lăng quăng bò trốn. Hốt mớ trùn lại thành búi trên tay, bà Sang nói bâng quơ: “Bầy trùn này nhìn bên ngoài thấy dơ, thấy ghê, nhưng thực chất nó sống sạch lắm, nó chỉ ở nơi nào đất tốt thôi. Như bầy trùn này, nếu chưa bán kịp, mỗi ngày phải bỏ đất sạch vào cho trùn ăn, đưa đất dơ vào, chúng chê không ở và không ăn, tìm cách bò đi hết. Còn tìm cách nhốt chúng lại, chúng sẽ chết vì đói khát”.
Bà Sang chắt lưỡi, cũng lạ lắm, không hiểu sao trùn hổ chỉ có trong mùa nước nổi, còn từ tháng 12 cho đến tháng 5 của năm sau, đào bới đất cũng không thấy con nào. Nghe câu chuyện về trùn, bà Châu Nal, đang cân 10kg trùn giao cho mối lái ở huyện An Phú, An Giang, lên tiếng: “Lạ lắm, không biết vì lý do gì mà cá, tôm thích ăn trùn hổ lắm, dùng chúng làm mồi luôn câu dính nhiều cá so với các mồi câu khác. Có người còn ủ trùn cho chúng bốc mùi, rồi bỏ vào các ống trúm, dụ bắt lươn, cua và các loài cá khác”.
Mai một theo thời gian
Theo ông Phạm Văn Hợi, chồng bà Sang, 1kg trùn hổ giá 30.000 - 50.000 đồng, tùy theo mua lẻ hay mua sỉ. Ông Hợi cho biết, mỗi ngày bán 50 - 200 kg trùn, nếu so với thời điểm “hoàng kim” cách đây 17 năm, con số trên chỉ là số lẻ.
Ông Hợi nhớ lại: “Vợ chồng tôi sống bằng nghề bán trùn trên 25 năm, lúc đó khu vực này vui nhộn lắm, buổi sáng bày bán trùn ì xèo, ngư dân bơi xuồng câu tới cân mua, lúc đó một ngày bán cả chục tấn”.
Còn bây giờ, vẫn còn tiếng chợ trùn nhưng quang cảnh mua bán trầm lặng, không còn ồn ào, sôi động như thuở nào. Nhiều người chuyên bán trùn nản chuyển qua nghề khác, riêng vợ chồng ông Hợi vẫn không dứt bỏ cái nghề kỳ lạ này, nên hàng năm cứ vào mùa lũ, dù lũ nhỏ hay lớn, vẫn mua trùn bán cho ngư dân.
Ông Hợi nói, nhờ trùn mà 2 vợ chồng ông thu lời kha khá, kiếm sống được trong mùa nước nổi.
Ông Hợi kể, thời hoàng kim của nghề bán trùn là lúc nghề nuôi cá tra, cá ba sa… trong lồng bè thịnh vượng. Lúc đó, chưa ương cá giống được nên vào mùa lũ, các chủ bè rất cần nguồn cá giống. Thế là phát sinh cái nghề đi câu cá giống, ngư dân kéo tới đây đông nghẹt, chờ cân trùn nên bàn cãi, nói chuyện đời, chuyện cá mắm rôm rả. Ngày xưa, chưa có đê bao khép kín như bây giờ, nên cá, tôm vào đồng ồ ạt trú ẩn, ngư dân mua trùn về, vào đồng giăng câu kiếm bộn cá đồng…
Thế rồi, từ lúc có đê bao khép kín, rồi các nhà khoa học ương thành công cá da trơn, cùng với nạn xiệc cá tận diệt thì nguồn lợi cá tự nhiên bị giảm dần. Đồng ruộng, sông nước không còn nhiều cá tôm như trước, nên ngư dân cũng ít trùn làm mồi câu vì lỗ lã.
Ông Hợi nói, ngư dân ít mua nhưng bù lại người nuôi gà, chim kiểng lại quan tâm đến trùn nên chợ trùn vẫn sống được. Không rõ lý do vì sao, gần đây một số người ở TPHCM và Bình Dương hay tin chợ trùn nên đánh xe tải xuống đây cân trùn hổ đưa về thành thị bán lại. Mỗi chuyến đi như vậy, họ thu 600 - 1.000 kg trùn. Người dân trong chợ trùn đoán già, đoán non là họ mua về chế thuốc! Hỏi khi nào bỏ cái nghề này, ông Hợi cười sảng khoái: “Chắc không bỏ được, còn ngư dân câu cá, còn người nuôi chim kiểng, gà độ, tôi còn bán trùn”.
Anh Danh, 28 tuổi, ngụ tại thị trấn Nhà Bàng, là người đi săn trùn chuyên nghiệp nói, có hàng chục người như anh đi đào trùn ở vùng đất núi Tịnh Biên. Khi đào trùn, nhìn vết đất mà đoán có trùn hay không, rồi dùng xẻng đào xuống khoảng vài tấc là thấy trùn. Một ngày như vậy có thể bắt được vài chục ký đem bán lại cho các vựa. Anh Danh nói, mấy năm trước đào bắt trùn rất nhiều, nhưng bây giờ hơi khó do nguồn trùn không còn như ngày xưa nữa.
