Gần đây, một số người dân tại Campuchia đã gây xôn xao khi bắt được 6 con "thủy quái" khổng lồ đang bơi lội dưới sông. Những con "thủy quái" này hóa ra là loài cá trê quen thuộc, tuy nhiên chủng này lại sở hữu kích thước và trọng lượng vô cùng lớn, được xếp vào hàng loài hiếm.
Những gã khổng lồ dưới nước có thể dài tới ba mét và nặng tới 300 kg, hoặc nặng bằng một cây đại dương cầm. Hiện nay chúng chỉ được tìm thấy ở Sông Mê Kông của Đông Nam Á nhưng trước đây chúng sống dọc theo chiều dài của con sông dài 4900 km, từ cửa sông ở Việt Nam đến tận phía Bắc của nó ở tỉnh Vân Nam của Trung Quốc.
Quần thể loài này đã giảm mạnh 80% trong những thập kỷ gần đây do áp lực gia tăng từ nạn đánh bắt quá mức, các con đập chặn đường di cư của cá để sinh sản và những sự gián đoạn khác.
Rất ít trong số hàng triệu người phụ thuộc vào sông Mekong để kiếm sống từng nhìn thấy một con cá trê khổng lồ. Việc tìm thấy sáu con cá trê khổng lồ, bị bắt và thả trong vòng năm ngày, là điều chưa từng có.
Hai con đầu tiên ở sông Tonle Sap, một nhánh của sông Mekong không xa thủ đô Phnom Penh của Campuchia. Chúng được gắn thẻ nhận dạng và thả ra. Vào thứ Ba, ngư dân đã bắt được thêm bốn con cá trê khổng lồ, trong đó có hai con dài hơn 2 mét, nặng lần lượt là 120 kg và 131 kg. Những con cá bị bắt này dường như đang di cư từ môi trường sống ở đồng bằng ngập lụt gần Hồ Tonle Sap của Campuchia về phía bắc dọc theo Sông Mekong, có khả năng là đến các bãi đẻ ở miền bắc Campuchia, Lào hoặc Thái Lan.
Tiến sĩ Zeb Hogan, nhà nghiên cứu sinh học tại Đại học Nevada Reno, người đứng đầu dự án Wonders of the Mekong do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ tài trợ, cho biết: "Đây là một dấu hiệu đáng mừng cho thấy loài này không phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng ngay lập tức, như trong vài năm tới, điều này giúp các hoạt động bảo tồn có thời gian được triển khai và tiếp tục thay đổi đường cong từ suy giảm sang phục hồi".
Vẫn còn nhiều điều chưa biết về loài cá khổng lồ này, nhưng trong hai thập kỷ qua, một chương trình bảo tồn chung của Wonders of the Mekong và Cục Thủy sản Campuchia đã đánh bắt, gắn thẻ và thả khoảng 100 con cá da trơn, qua đó hiểu rõ hơn về cách cá da trơn di cư, nơi chúng sinh sống và sức khỏe của loài này.
"Thông tin này được sử dụng để thiết lập các hành lang di cư và bảo vệ môi trường sống nhằm giúp những loài cá này tồn tại trong tương lai", Hogan cho biết.
Cá trê khổng lồ sông Mê Kông đã hòa nhập vào bản sắc văn hóa của khu vực, được miêu tả trong các bức tranh hang động 3000 năm tuổi, được tôn kính trong văn hóa dân gian và được coi là biểu tượng của dòng sông, nơi nghề cá nuôi sống hàng triệu người và có giá trị lên tới 10 tỷ đô la Mỹ (15,6 tỷ đô la Mỹ) hàng năm.
Cộng đồng địa phương đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn. Ngư dân hiện nay biết về tầm quan trọng của việc báo cáo các vụ đánh bắt nhầm các loài quý hiếm và có nguy cơ tuyệt chủng cho các viên chức, cho phép các nhà nghiên cứu tiếp cận những nơi cá bị đánh bắt và đo đạc, gắn thẻ trước khi thả chúng.
Heng Kong, giám đốc Viện Nghiên cứu và Phát triển Thủy sản Nội địa Campuchia, cho biết trong một tuyên bố: "Sự hợp tác của họ rất cần thiết cho nỗ lực nghiên cứu và bảo tồn của chúng tôi".
Ngoài cá trê khổng lồ sông Mê Kông, dòng sông này còn là nơi sinh sống của nhiều loài cá lớn khác, bao gồm cá chép hồi, loài cá được cho là đã tuyệt chủng cho đến khi được phát hiện vào đầu năm nay, và cá đuối gai độc khổng lồ.
Brian Eyler, giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington, cho biết việc bắt được bốn con cá này và gắn thẻ trong một ngày có thể là "câu chuyện về loài cá lớn nhất thế kỷ đối với sông Mê Kông". Ông cho biết việc nhìn thấy chúng xác nhận rằng sự di cư hàng năm của cá vẫn diễn ra mạnh mẽ bất chấp mọi áp lực mà môi trường dọc theo sông Mê Kông phải đối mặt.
Ông cho biết: "Hy vọng những gì xảy ra trong tuần này sẽ cho các quốc gia lưu vực sông Mekong và thế giới thấy rằng quần thể cá khổng lồ của sông Mekong có tính đặc biệt và cần được bảo tồn".
