Trong suốt 130 năm dưới sự trị vì của Khang Hi Đại Đế và Càn Long, giang sơn triều Thanh đã đạt đến đỉnh cao của sự cường thịnh. Có được thành tựu này, ngoài việc người đứng đầu triều đình là nhân tài kiệt xuất, có tài định quốc an bang mà còn là nhờ vào sự chọn lựa sáng suốt người kế vị. Chẳng hạn như Khang Hi chọn Ung Chính và Ung Chính chọn Càn Long, cả hai đều chọn đứa con tài giỏi nhất của mình để kế thừa đại nghiệp.
Đến thời Càn Long, ông có tới 17 người con nhưng cuối cùng lại chọn Gia Khánh - con trai thứ 15 của ông và cũng là con của Lệnh Phi làm người kế vị. Vậy Gia Khánh Hoàng đế là người có tài đức gì mà được Càn Long tin tưởng, chọn làm vị Hoàng đế tiếp theo của Thanh triều?
Gia Khánh là người như thế nào?
Gia Khánh Hoàng đế (1760 - 1820) hay còn được biết đến với cái tên Thanh Nhân Tông, nguyên danh là Vĩnh Diễm, con trai thứ 15 của Càn Long Đế với Lệnh Ý Hoàng quý phi. Mặc dù trong sử sách không tìm thấy những ghi chép nói rằng Gia Khánh là một kẻ hoang dâm, tham lam và ngu dốt nhưng ông là một người khá tầm thường, không có tài cán xuất chúng như các vị huynh đệ khác.
Gia Khánh Hoàng đế (1760 - 1820).
Gia Khánh là một người có lối sống giản dị, có lý tưởng cao và luôn mong muốn được thanh trừng những gian thần trong triều đình. Do đó, khi Càn Long qua đời, Gia Khánh đã xử tử Hòa Thân - một đại tham quan trong lịch sử Trung Quốc.
Dưới thời cai trị của mình, Gia Khánh từng thực hiện một cuộc cải cách có quy mô khá lớn, cố gắng khôi phục lại triều Thanh sau một thời gian dài bị lũng đoạn bởi Hòa Thân và chống nạn buôn thuốc phiện ở Trung Hoa. Bên cạnh đó, ông còn thẳng tay đàn áp các cuộc khởi nghĩa của nông dân.
Mặc dù có cố gắng nhưng tài trị quốc kém cỏi khiến thời trị vì của Gia Khánh xảy ra mâu thuẫn xã hội gay gắt, nha phiến lưu nhập Trung Quốc, nạn tham nhũng không những không khởi sắc mà còn nghiêm trọng hơn, triều đình thối nát, khởi nghĩa xảy ra khắp nơi. Đất đai phần lớn tập trung vào tay quan lại và địa chủ. Nông dân trắng tay, chỉ đi làm thuê cuốc mướn và làm nô lệ. Giai đoạn này được sử gọi là Gia Đạo trung suy. Cuối cùng, đế chế cường thịnh Khang - Càn phát triển rực rỡ suốt hơn 100 năm đã tiêu tán dưới tay hoàng đế Gia Khánh.
Gia Khánh Đế bên cạnh Lệnh Phi hồi còn nhỏ.
Trong thời gian tại vị, Gia Khánh nhiều lần bị hành thích bất thành. Năm 1820, Gia Khánh đột ngột băng hà ở tuổi 60 tại sơn trang Thừa Đức. Cái chết của vị Hoàng đế này được sử sách ghi lại một cách rất chung chung, nhưng trong dân gian lại lưu truyền không ít những giai thoại về việc Gia Khánh đế chết vì bị… sét đánh!
Tại sao Càn Long chọn Gia Khánh làm người kế vị?
Nguyên tắc kế thừa hoàng vị trong thời nhà Thanh thường là “lập đích lập trưởng”, tức lập con trai của Hoàng hậu hoặc đứa con trai đầu tiên của Hoàng thượng. Trong khi đó, Gia Khánh lại là con trai thứ 15 của Càn Long, đứng ở vị trí gần cuối và hầu như không có cơ hội để đăng cơ.
Tuy nhiên, ông trời dường như đã cố ý sắp đặt khi để đích tử của Càn Long là Vĩnh Liễn (con trai thứ 2), Vĩnh Tông (con trai thứ 7) và Vĩnh Hoàng, con trai đầu tiên của Càn Long, chết yểu. Mặc dù có tới 17 người con trai nhưng các hoàng tử phần lớn đều chết yểu. Đến khi gần thoái vị, Càn Long chỉ còn lại 5 người con trai nên phạm vi lựa chọn cũng ít đi.
Càn Long Đế, một người nổi tiếng có tính đa nghi.
5 người con trai còn lại của Càn Long có thể chọn lựa làm người kế vị là Bát a ca Vĩnh Tuyền, Thập Nhất a ca Vĩnh Tinh, Thập Nhị a ca Vĩnh Cơ, Thập Ngũ a ca Vĩnh Diễm (Gia Khánh Hoàng đế) và Thập Thất a ca Vĩnh Lân. Tuy nhiên, lúc chọn người kế vị, Thập thất a ca lúc đó mới ra đời không lâu nên không thích hợp trở thành trữ quân.
Trong khi đó, Vĩnh Tuyền được đánh giá là một người ham mê tửu sắc, chân lại có tật nên ông không thích hợp ở ngôi Thái tử theo lời của Càn Long Đế. Vĩnh Tinh rất giỏi thư pháp, được liệt vào một trong Tứ đại thư pháp trứ danh thời bấy giờ nhưng tính tình keo kiệt, bủn xỉn, không được Càn Long yêu thích.
Vĩnh Cơ là con trai của Kế Hoàng hậu, là đích tử lại có tài trí, thông minh hơn người, làm việc gì cũng có chính kiến, là người phù hợp nhất để kế vị Càn Long. Tuy nhiên, Kế Hoàng hậu vào những năm cuối đời bị Càn Long Đế ghẻ lạnh, đến chết cũng không được phong thụy hiệu, không có mộ phần riêng nên hoàng tử Vĩnh Cơ ít nhiều cũng bị ảnh hưởng, không được Càn Long coi trọng. Thậm chí, Vĩnh Cơ chỉ có danh xưng Bối lặc, không được phong làm thân vương như các hoàng tử khác.
Gia Khánh tuy bản tính hiền lành nhưng không có tài trị quốc.
Bên cạnh đó, Càn Long là một người rất đa nghi và có chủ ý của riêng mình. Càn Long Đế thoái vị sau 60 năm cai trị không phải vì do tuổi già sức yếu, mà chẳng qua là ông không muốn vượt qua thời kỳ cai trị của ông nội Thanh Thánh Tổ Khang Hi Hoàng đế (61 năm trị vì), người Càn Long rất ngưỡng mộ.
Do đó, với bản chất là một người “yêu quyền lực hơn cả sinh mệnh”, Càn Long chọn người kế vị nhất định phải là một người tầm thường, tuân thủ mọi mệnh lệnh và ủng hộ quyền lực của ông một cách tuyệt đối. Trong khi đó, Vĩnh Diễm lại là một người có tính cách hướng nội, trầm lặng, thật thà, coi trọng nhân hiếu nên luôn nghe theo và phục tùng Càn Long vô điều kiện.
Với tính cách này, Càn Long có thể dễ dàng điều khiển và thao túng mọi việc quốc gia đại sự khi tân hoàng đế lên ngôi. Do đó, Vĩnh Diễm đã “lọt vào mắt xanh” của Càn Long khi chọn người kế vị.
Càn Long chọn con trai của Lệnh Phi làm người kế vị không phải do tình cảm của ông dành cho phi tần này hay do vị hoàng tử đó xuất sắc.
Vào năm 1796, Vĩnh Diễm lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu Gia Khánh và Càn Long lui về làm Thái Thượng hoàng. Mặc dù nắm quyền trong tay nhưng Gia Khánh vẫn chỉ là một hoàng đế bù nhìn, chỉ có danh mà không có thực trong vòng 3 năm. Bởi, Càn Long Thái Thượng hoàng lúc đó vẫn là người ra quyết định chính, phàm là công văn quan trọng, tuyển bổ quan lại đại thần, Gia Khánh Đế phê duyệt xong đều phải đưa cho Thái Thượng hoàng xem xét, sau khi Thượng hoàng đồng ý mới quyết định. Vì thế, trong giai đoạn này, triều Thanh tồn tại cùng lúc “hai vị hoàng đế” và được sử gọi là biện pháp “Huấn chính”.
Tới năm 1799, khi Càn Long qua đời, Gia Khánh Đế mới làm lễ lên ngôi, chính thức nắm quyền cai trị đất nước. Tuy nhiên, khi ấy Gia Khánh Đế đã 40 tuổi.
Chốt lại rằng Càn Long chọn Gia Khánh, con trai của Lệnh Phi, làm người kế thừa đại nghiệp không phải vì Gia Khánh là một người có tài hay do tình cảm mặn nồng của ông dành cho Lệnh Phi như trong bộ phim Diên Hi công lược nổi đình nổi đám gần đây, mà chẳng qua là do Càn Long muốn thỏa mãn quyền lực tối cao mà thôi.
