Tính đến nay, COVID-19 đã lan rộng khắp 51 quốc gia và vùng lãnh thổ ngoài Trung Quốc, khiến hơn 82.000 người nhiễm bệnh và giết chết ít nhất 2.800 người. Trong bối cảnh số người chết và nhiễm bệnh vẫn có xu hướng tăng lên từng ngày, cơ quan y tế trên toàn thế giới đang nỗ lực tìm kiếm chìa khóa xóa sổ dịch bệnh trên người “bệnh nhân số 0”, tức người đầu tiên mắc COVID-19.
Thuật ngữ “bệnh nhân số 0” được xem như tương đương với “index case”, dùng để chỉ người đầu tiên mắc bệnh trong một đợt bùng phát dịch truyền nhiễm. Đối với dịch COVID-19, số lượng “bệnh nhân số 0” không chỉ có một người, trích lời Sarah Borwein, làm việc trong lĩnh vực bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Y tế Trung ương Hong Kong.
“Ví dụ, chúng ta đã xác định được 'bệnh nhân số 0' ở Hàn Quốc, từ đó giúp nắm được mối liên hệ và tìm hiểu nguyên nhân bùng phát dịch”, cô nói. “Nhưng 'bệnh nhân số 0' ở Iran và Italy vẫn là ẩn số”. Hàn Quốc đã ghi nhận hơn 1.500 ca bệnh, trong đó có ít nhất 13 trường hợp tử vong. Ổ dịch lớn nhất được cho là liên quan đến một nhà thờ của giáo phái Shincheonji ở thành phố Daegu. Tâm điểm của ổ dịch là một nữ tín đồ 61 tuổi, được truyền thông gọi bằng tên “bệnh nhân số 31”. CDC Hàn Quốc mô tả dịch bệnh COVID-19 ở nước này là “siêu lây nhiễm”.
Trong khi đó, các quan chức Trung Quốc vẫn đang cố gắng truy tìm nguồn gốc dịch bệnh ở đất nước tỷ dân. Trường hợp nhiễm virus corona đầu tiên được báo cáo cho WHO vào ngày 31/12, có liên hệ với chợ bán buôn hải sản Hoa Nam ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc. Tuy nhiên, theo nghiên cứu mới được công bố vào tuần trước của một nhóm nhà khoa học Trung Quốc, virus này có thể đến từ nơi khác.
Chính quyền thành phố Vũ Hán đã đăng tải thông báo về việc này trên Weibo hôm 26/2. Họ cho biết bệnh nhân COVID-19 đầu tiên được ghi nhận là một người đàn ông có triệu chứng vào ngày 8/12/2019, hiện tại đã xuất viện, song anh khẳng định mình không hề đến chợ Hoa Nam. Borwein nói: “Chúng tôi không biết chính xác ai mới là 'bệnh nhân số 0' đầu tiên, có lẽ là ở Vũ Hán. Có quá nhiều câu hỏi chưa tìm ra lời giải, ví như dịch bệnh bắt đầu thế nào, lây lan ra sao”.
Xác định được “bệnh nhân số 0” sẽ giúp ngăn chặn nguy cơ bùng phát dịch trong tương lai, đồng thời cung cấp thông tin về cách phòng tránh lây nhiễm. Nhưng khi thời gian dần trôi, nhiệm vụ này càng lúc càng khó hoàn thành. “Sẽ rất khó để vạch ra con đường di chuyển và lây lan của virus nếu không tìm được 'bệnh nhân số 0′”, Borwein nói.
Theo John Nicholls, giáo sư về lâm sàng tại Đại học Hong Kong, việc tìm ra “bệnh nhân số 0” trong đại dịch SARS năm 2002 - 2003 đóng vai trò cực kỳ quan trọng, bởi nó chỉ ra cách thức lây nhiễm của chủng virus này. Căn bệnh khiến hơn 8.000 người nhiễm bệnh và giết chết 813 người trên toàn cầu này bắt nguồn từ một giáo sư y khoa 64 tuổi ở Quảng Châu. Ông đã lây bệnh cho ít nhất 13 du khách trú tại khách sạn Metropole ở Hong Kong.
Tuy nhiên, với kinh nghiệm có được từ quá trình tham gia vào nhóm nghiên cứu dịch SARS năm 2003, Nicholls cho biết số lượng ca nhiễm khổng lồ của dịch COVID-19 sẽ khiến quá trình truy tìm “bệnh nhân số 0” khó khăn hơn gấp bội. “Có rất nhiều ổ dịch và điểm nóng trên khắp thế giới, và chủng virus này cũng lây lan nhanh hơn SARS. Vì vậy, việc xác định chính xác 'bệnh nhân số 0' là một thách thức cam go”, ông nhận xét.
Borwein, cựu trưởng bộ phận kiểm soát lây nhiễm tại một bệnh viện ở Bắc Kinh và thành viên tham gia chống dịch SARS, khuyến cáo mọi người nên cẩn thận ngôn từ khi nhắc đến “bệnh nhân số 0”, tránh gây chứng bài ngoại và sự hoảng loạn không đáng có. “Chúng ta mô tả cuộc tìm kiếm này bằng những từ ngữ mạnh như 'tuyệt vọng' hoặc 'hoảng loạn', mà virus corona lại xuất phát từ Trung Quốc, 'bệnh nhân số 0' rất có thể là công dân nước này. Điều đó sẽ dễ dàng thổi bùng sự phân biệt đối xử, tệ hơn là phân biệt chủng tộc”, bà nói. “Mọi người phải hiểu rằng 'bệnh nhân số 0' là đầu mối, không phải tội phạm”.
Hầu hết “bệnh nhân số 0” trong đợt dịch này đến từ thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Bên cạnh đó, “bệnh nhân số 0” còn có một nhóm nhỏ thuộc về Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong, Macau, Singapore và Philippines. Ca COVID-19 đầu tiên bên ngoài Trung Quốc được ghi nhận hôm 13/1 tại Thái Lan. Bệnh nhân là một phụ nữ Trung Quốc 61 tuổi đến từ Vũ Hán, đáp xuống sân bay Suvarnabhumi ở Bangkok cùng gia đình trong một đoàn du lịch.
Hai ngày sau, Nhật Bản xác nhận trường hợp nhiễm COVID-19 thứ hai: một người đàn ông ngoài 30 tuổi sống ở tỉnh Kanagawa, phía tây nam thành phố Tokyo. Người này đã từng đến Vũ Hán và tiếp xúc gần với một bệnh nhân viêm phổi tại đó.
Khoảng một tuần sau, vào ngày 23/1, CDC Mỹ báo cáo trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên trên nước Mỹ. Bệnh nhân là một người đàn ông 35 tuổi ở bang Washington, từng về thăm gia đình ở Vũ Hán. Bên cạnh đó, cơ quan y tế cũng ghi nhận nhiều ca lây nhiễm giữa các “bệnh nhân số 0” với nhau.
Cũng trong ngày 23/1, Việt Nam xác nhận hai trường hợp nhiễm virus nCoV. Một người đàn ông 65 tuổi ở Vũ Hán đã đến Việt Nam thăm con trai. Con của ông đang làm việc tại Việt Nam và trước đó không hề sang Trung Quốc. Người cha bị sốt vào ngày 17/1. Ba ngày sau, người con trai 27 tuổi cũng cho thấy các triệu chứng tương tự. Ca bệnh của hai bố con đã chứng minh virus có thể lây từ người sang người.
Đức cũng ghi nhận trường hợp được cho là lây từ người sang người đầu tiên ở châu Âu vào ngày 28/1. Một người đàn ông quốc tịch Đức 33 tuổi đã nhiễm virus sau khi tham gia khóa huấn luyện của đồng nghiệp người Trung Quốc tại bang Bavaria. Nữ đồng nghiệp của anh đến từ Thượng Hải, trước đó đã trở lại Đức sau khi về thăm bố mẹ ở thành phố Vũ Hán.
