Những người chuyển giới có nguy cơ tự tử cao hơn dân số chung. Tuy nhiên, nguyên nhân vì sao có hiện tượng này vẫn chưa được số đông nhìn nhận một cách đầy đủ và đúng đắn, hay thậm chí, đôi khi còn được nhóm người kỳ thị người chuyển giới (transphobia) dẫn dắt và sử dụng với mục đích công kích chính cộng đồng này.
Theo số liệu mới nhất trong báo cáo về tỷ lệ tự tử của nhóm người chuyển giới ở Mỹ, thực hiện bởi Viện Williams Institute kết hợp cùng Tổ chức Phòng chống tự tử Hoa Kỳ, 4,6% dân số từng có hành vi tự chấm dứt cuộc sống của mình. Chỉ số này tăng lên 10 - 20% ở nhóm đồng tính vàsong tính, và đạt 41% ở nhóm chuyển giới. Điều này có nghĩa là cứ 10 người chuyển giới thì có tới 4 người từng có hành vi tự sát, con số này thực sự khiến cho mỗi chúng ta phải sửng sốt và lo ngại.
Leelah Alcorn (15/11/1997 - 28/12/2014) đã tự sát năm 16 tuổi sau khi bị gia đình cô lập với thế giới bên ngoài và bắt đi “chữa bệnh chuyển giới” để cô “trở lại thành con trai”. Cái chết của cô gái trẻ đã nhận được sự quan tâm của giới truyền thông khắp nơi trên thế giới. Thậm chí, Tổng thống Barack Obama cũng đã lên tiếng ủng hộ “Đạo luật Leelah”, kêu gọi chấm dứt hành vi “chữa bệnh” mà nhiều nơi vẫn đang áp dụng lên người đồng tính và chuyển giới.
Tình hình có phần tương tự ở Việt Nam khi mà theo số liệu nghiên cứu mới đây thực hiện trên cộng đồng người chuyển giới ở thành phố Hồ Chí Minh do Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng sức khoẻ nam giới và cộng đồng (Center for Applied Research on Men and Community Health - CARMAH), tỷ lệ nguy cơ cao bị trầm cảm ghi nhận được là 46% trên nhóm người tham gia nghiên cứu. Trầm cảm được xem là một trong các nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ý định và hành vi tự tử, do vậy, chỉ số này cũng có tính báo động cao về nguy cơ tự tử trong nhóm chuyển giới.
Nhiều nghiên cứu quy mô lớn do các chuyên gia về tâm lý học và xã hội học đã được thực hiện nhằm phân tích các yếu tố có thể là nguyên nhân dẫn đến nguy cơ tự tử trên nhóm người chuyển giới. Tổng hợp từ nhiều nghiên cứu liên quan, người ta tìm thấy một số yếu tố chung có mối quan hệ nhân quả với hành vi tự tử trong nhóm chuyển giới:
Sự xa lánh từ bạn bè và người thân
Người chuyển giới bị bạn bè xa lánh hay gia đình chối bỏ, hoặc thiếu những hỗ trợ từ xã hội (như từ đồng nghiệp, dịch vụ công ích, tổ chức xã hội…) có sự gia tăng đáng kể ý định hay hành vi tự sát. Ngược lại, theo một nghiên cứu mới đây, những người nhận được sự hỗ trợ cần thiết từ người thân, bạn bè hoặc xã hội thì nguy cơ tự sát sẽ giảm đến 82%.
Một nghiên cứu khác cho thấy, những bạn chuyển giới trẻ tuổi không được gia đình chấp nhận về giới tính thật của mình có khuynh hướng tự tử cao gấp 13 lần so với nhóm được gia đình chấp nhận.
Sự kỳ thị và phân biệt đối xử
Qua so sánh giữa các bang có hay không có những quy định nhằm bảo vệ quyền của người chuyển giới, người ta nhận thấy có sự khác biệt về nguy cơ tự sát. Theo đó, ở các bang không có các quy định luật pháp ủng hộ và bảo vệ người chuyển giới, nguy cơ tự sát cao vượt trội. Các nghiên cứu khác cũng cho thấy, những người từng bị kỳ thị và phân biệt đối xử có nguy cơ tự tử cao hơn, nguy cơ này cũng có liên quan đến mức độ của sự kỳ thị.
Không may là sự kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người chuyển giới hiện còn rất phổ biến, và hiện diện trong hầu hết các khía cạnh của đời sống thường nhật như y tế, việc làm, lưu trú… Kể cả ở các bang có luật bảo vệ người chuyển giới, như bang Washington D.C, sự kỳ thị vẫn còn hiện diện.
Theo nghiên cứu của CARMAH, 47,5% nhóm chuyển giới tham gia nghiên cứu cho biết họ nhiều lần bị chọc ghẹo vì giới tính của mình. Khoảng 40% số này từng bị từ chối nhận vào làm việc. Các con số phản ánh phần nào tình hình kỳ thị và phân biệt đối xử với người chuyển giới ở Việt Nam.
Những người chuyển giới nhận được sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè hoặc xã hội thì nguy cơ tự sát giảm đến 82%.
Bị bạo hành
Nguy cơ tự sát cũng gia tăng trên nhóm người chuyển giới từng bị bạo hành về thân thể (bị đánh đập) hay bạo hành về tình dục (bị xâm hại, sàm sỡ hay cưỡng bức), số lần bị bạo hành càng tăng, nguy cơ tự sát càng cao. Cũng theo các nghiên cứu, số lần bị bạo hành càng tăng thì số lần thực hiện hành vi tự sát cũng tăng theo.
Ở Việt Nam, tình hình bạo hành trên nhóm chuyển giới và cộng đồng LGBT nói chung vẫn còn phổ biến, các hình thức bạo hành cũng đa dạng (thân thể, tình dục, kinh tế, tinh thần), trong đó phổ biến nhất là bạo hành từ gia đình (thường là đánh đập, cách ly hay ngưng cung ứng chi phí sinh hoạt) và bạo hành từ bạn tình.
Dễ nhận diện là người chuyển giới
Người dễ bị xã hội nhận diện là người chuyển giới có khuynh hướng gia tăng nguy cơ tự sát. Càng dễ bị nhận diện, nguy cơ trên càng tăng cao. Điều này có lẽ liên quan đến phản ứng và sự kỳ thị, vốn sẽ gia tăng theo mức độ “dễ nhận diện” của đối tượng.
Một nghiên cứu cho thấy, người có can thiệp phẫu thuật cho phép họ “thoát được sự nhận diện từ người khác”, ví dụ như phẫu thuật thẩm mỹ gương mặt, cho biết chất lượng cuộc sống của họ không có khác biệt so với dân số chung. Như vậy, nghiên cứu gợi ra giả thiết rằng: một người chuyển giới được đối xử như một người không-phải-chuyển-giới thì nguy cơ tự sát không còn khác biệt so với dân số chung.
Tự kỳ thị
Tự kỳ thị bản thân ở người chuyển giới là khi họ tiếp nạp những thông điệp tiêu cực về người chuyển giới từ cộng đồng bên ngoài và bị chúng ảnh hưởng lên suy nghĩ, tâm lý và cuộc sống. Rất dễ dàng có thể thấy trong cuộc sống xung quanh ta những câu nói dè bỉu, công kích, chế nhạo, những quan điểm lệch lạc và tiêu cực, những định kiến cổ hủ và lạc hậu nhắm vào người chuyển giới. Điều này làm họ giảm đi nhận định về giá trị của bản thân, từ đó ảnh hưởng nghiêm trọng lên chất lượng cuộc sống và là yếu tố thúc đẩy hành vi tự sát.
Không hài lòng về ngoại hình cũng là một dạng tự kỳ thị có ảnh hưởng lớn lên đa số người chuyển giới.
Các yếu tố bản dạng thiểu số
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng người chuyển giới da màu có nguy cơ tự sát cao hơn người chuyển giới da trắng, điều này có lẽ liên quan đến sự cộng gộp giữa hai loại kỳ thị: sắc tộc và giới. Người chuyển giới có HIV hay là người khuyết tật cũng gia tăng nguy cơ tự sát.
Qua các phân tích bên trên, không có nguyên nhân tự sát nào xuất phát từ chính việc bản thân là người chuyển giới. Thay vào đó, tất cả đều
xuất phát từ những tác động bên ngoài lên những người chuyển giới. Chính sự kỳ thị, phân biệt đối xử, những định kiến trong tư tưởng, văn hoá xã hội mới là nguyên nhân đẩy người chuyển giới đến bước đường cùng và tìm đến cái chết như một cách giải thoát.
Nguyên nhân tự sát không xuất phát từ việc một người là chuyển giới, mà đều xuất phát từ sự kỳ thị, phân biệt đối xử từ bên ngoài lên những người chuyển giới.
Bộ Y tế và Con người Hoa Kỳ cũng cho kết luận tương tự về những yếu tố nguyên nhân của sự gia tăng hành vi tự sát trong cộng đồng người chuyển giới:
“Hành vi tự sát trong nhóm LGBT có liên quan đến “căng thẳng do thuộc nhóm thiểu số”, bắt nguồn từ những định kiến về văn hoá, xã hội lên nhóm thiểu số về khuynh hướng tính dục và bản dạng giới. Sự căng thẳng này bao gồm các trải nghiệm của bản thân về định kiến, kỳ thị và phân biệt đối xử như: gia đình không chấp nhận, các hành vi chế nhạo, bắt nạt, bạo lực và gây tổn thương. Một khía cạnh khác ngày càng được nhắc đến nhiều là “phân biệt đối xử thể chế” do pháp luật và chính sách công cộng chưa đảm bảo đầy đủ hoặc bỏ qua quyền lợi và sự bảo vệ cần thiết cho cộng đồng LGBT. Sự kỳ thị sẽ dẫn tới cô lập xã hội, lòng tự trọng thấp, nhận dạng tính dục/giới tính tiêu cực, trầm cảm, lo âu và các rối loạn tâm thần khác. Như vậy, không phải khuynh hướng hay bản dạng giới, mà chính những ảnh hưởng tiêu cực của sự kỳ thị dựa trên khuynh hướng hay bản dạng giới mới là yếu tố dẫn tới ý định và hành vi tự sát trên nhóm LGBT.”
Tất cả các can thiệp nhằm làm thay đổi và “cải tạo” người chuyển giới đều hoàn toàn không có hiệu quả, mà ngược lại chúng chỉ đem đến cho người chuyển giới thêm áp lực, sự cách ly và cô lập, nỗi đau khổ tuyệt vọng và xa hơn là đẩy họ đến hành vi tự tử. Cách giải quyết triệt để và rốt ráo cho tình trạng này là sự thay đổi trong nhận thức xã hội về người chuyển giới, sự tháo gỡ và tiêu diệt những kỳ thị và định kiến. Chỉ khi hoàn toàn được chấp nhận, người chuyển giới nói riêng và cộng đồng LGBT nói chung mới có thể có được đời sống hạnh phúc, điều mà bất kỳ ai trên đời này đều cần có và có quyền mưu cầu cho mình.
