Làng Nôm (Văn Lâm, Hưng Yên) cách trung tâm Hà Nội chừng 30km nhưng vẫn có cây đa, giếng nước, sân đình và hàng loạt ngôi nhà cổ… Tất cả tạo nên khung cảnh xưa cũ và bình yên.
Để đi vào làng Nôm, du khách phải đi qua cánh đồng lúa, hai bên có hai hàng cây xanh rì. Và chỉ cần bước qua cổng làng, tất cả sẽ ngỡ ngàng, như lạc vào không gian cổ tích, được quay ngược trở về quá khứ của vài trăm năm về trước.
Cổng làng Nôm là một trong những chứng nhân lịch sử, gắn liền với bao cuộc kháng chiến của dân tộc ta. Các cụ cao niên trong làng khẳng định chiếc cổng có tuổi đời lên tới 200 năm, trải qua bao bom bay đạn lửa nên giờ đã xuống cấp nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hoạt tiết tinh xảo. Đặc biệt vòm cổng được được đắp một đại từ gồm ba chữ: Đồng Cầu Nôm.
Ngoài chiếc cổng cũ kỹ đã nhuốm màu thời gian, làng Nôm còn có một ao chung rộng lớn – nơi dân làng tập trung mỗi buổi trưa hè, để đám con nít tụ tập vui đùa. Đáng nói nước trên mặt cao trong xanh, tĩnh lặng như chiếc gương phẳng khổng lồ, rọi rõ bóng của cây cổ thụ cũng như những ngôi nhà cổ.
Không chỉ vậy, làng Nôm hiện lưu giữ 3 giếng cổ có tuổi đời hàng nghìn năm và được coi như tài sản quý của người dân nơi đây. Giếng nằm rải rác trong làng, có chiếc nằm trước cửa đình Đại Đồng, có chiếc nằm ven đường bên cạnh cầu đá, chiếc nằm ẩn mình dưới tán cây cổ thụ tại chùa Nôm. Bên trong giếng, các lớp gạch xếp chồng lên nhau dưới phần cổ giếng, miệng giếng có nắp đậy. Thành giếng cũng là phiến đá cổ nguyên phiến.
Về cấu trúc của ngôi làng cũng vô cùng đặc biệt và gây ấn tượng. Toàn bộ được liên kết với nhau bằng hệ thống đường ngang ngõ tắt như xương cá nên dù đi đến đâu, vào nhà nào đi chăng nữa thì chỉ cần mở cổng là gặp ngõ, qua ngõ là đường làng. Và “ôm” lấy ngôi làng chính là luỹ tre – nét đặc trưng ít nơi nào còn tồn tại đến ngày nay.
Các ngôi nhà trong làng cũng được xây dựng theo kiến trúc độc đáo – nhà năm gian truyền thống với cây cối, vườn tược, sân nhà, nhà chính, nhà phụ, khu bếp, hàng rào bao quanh… Hiện giờ cũng có lác đác vào hộ xây dựng nhà cao tầng nhưng nhìn chung không gian vẫn giữ được nét đẹp xưa.
Ở nơi này có thêm một công trình kiếm trúc phân bố ở khu vực ngoài làng, giáp với chợ Nôm – đó là chùa Nôm vô cùng nổi tiếng. Hiện tại, chùa có kết cấu kiến trúc bao gồm nhiều hạng mục công trình: Tam quan, gác Chuông, gác Trống, sân chùa, tòa Tam bảo, nhà Mẫu, nhà Tổ. Đăng đối hai bên là hai dãy hành lang. Tam bảo chùa có bố cục mặt bằng tổng thể kiểu “nội đinh ngoại quốc” gồm: Tiền đường – Thượng điện – Hai dãy hành lang. Đây là những thành phần kiến trúc bảo lưu gần như nguyên vẹn quy mô ban đầu của ngôi chùa.
Làng Nôm còn một di sản vô cùng đặc biệt đó là Cầu Nôm – cây cầu đá cổ nhất vùng châu thổ sông Hồng với 9 nhịp bằng đá, hai bên thành cầu chạm khắc hình đầu rồng, cầu có các trụ đá chống đỡ.
Bước qua 9 nhịp cầu trên phiến đá là con đường dẫn đến chợ Nôm. Hiện nó không còn hình ảnh lò rèn dưới gốc cây đa, bà cụ nhai trầu bên những cái rổ đan bằng tay… Song mái gói âm dương, gian chợ dưới bức tường gạch đỏ xiêu vẹo vẫn khiến người ta ngỡ như mình đang đi ngược trở về chợ xưa.
