Ngôi biệt thự cổ hơn 120 năm tuổi của gia đình ông Lê Hồng Đức (80 tuổi) nằm sâu trong làng cổ Bát Tràng (huyện Gia Lâm, Hà Nội). Trải qua bao thăng trầm lịch sử nhưng ngôi nhà vẫn giữ được nét cổ kính đặc biệt và vô cùng sang trọn.
Người dân làng cổ Bát Tràng gọi ngôi biệt thự ấy là “nhà Tây” và xem nó là một trong những tài sản vô giá của cả làng. Hiện tại vợ chồng ông Đức là thế hệ thứ ba sinh sống tại đây.
Khoảng hơn 120 năm về trước, ông nội của ông, cụ Lê Quang Bưu (cụ Lý Bá) đã xây nên ngôi biệt thự này. Ngày ấy, cụ Lý Bá giàu có nổi tiếng khắp vùng, gia đình có tới hàng chục xưởng làm gốm và hàng trăm người thợ. Đồ gốm được chuyển đi giao thương, buôn bán khắp nơi.
Người con trai trưởng của cụ Lý khi ấy là chàng công tử hào hoa, thường lui tới các làng tây ở Hà Nội (Bát Tràng khi ấy thuộc tổng Đông Dư, tỉnh Bắc Ninh) rồi mê luôn những ngôi nhà tầng có nhiều cửa sổ với kiến trúc cổ kính. Chiều con, cụ Lý liền kén những người thợ giỏi nhất vùng, những thanh niên về làm nhà theo mẫu mà người con trai cả đưa.
Ngày ấy, việc gia đình cụ Lý Bá xây ngôi nhà tầng đầu tiên theo kiến trúc Pháp đã trở thành sự kiện bàn tán của nhiều người dân trong làng. Vật liệu xây dựng quan trọng để có thể làm được biệt thự tầng là thép không có nên cụ Lý phải cất công đặt hàng từ tận bên Pháp đưa về.
“Bố tôi bảo chỉ riêng tiền để mua thép từ Pháp hồi ấy đã nhiều vô kể, đó là đống tài sản trong mơ của rất nhiều người dân thời bấy giờ. Không những vậy nhiều đồ dùng được đưa từ Pháp về”, ông Đức nhớ lại.
Phần lớn các nguyên liệu để xây tường, lát nền, lợp mái đều do những người thợ Bát Tràng dày kinh nghiệm sản xuất ra từ những xưởng gốm của làng. Nền nhà lát bằng thứ gạch men được nung 7 lửa.
Tường gạch xây dầy dặn, vững chắc nhờ lớp vôi, mật và muối, lại có lỗ thông hơi hợp lý nên trong các phòng luôn mát về mùa hè, ấm về mùa đông. Mái lợp bằng ngói Bát Tràng, qua cả thế kỷ mà vẫn đỏ bóng, không bị rêu bám hay xô lệch.
Ngôi biệt thự nhiều cửa sổ nổi bật giữa những ngôi nhà tranh, nhà gỗ thấp lè tè xung quanh. Ngồi trong căn nhà cổ mát rượi, ngắm khoảng sân xanh màu cây và bày biện những lọ, bình, tranh gốm…, ai cũng cảm thấy yên bình, thư thái như 4 chữ trong 2 bức cuốn thư mạ vàng treo trên tường phòng khách: "Lưu thủy hành vân" (Nước chảy mây trôi).
.JPG)
Ông Đức cho biết, những hàng sứ tròn chạy trên trần mang ý nghĩa tượng trưng cho những giọt nước Phúc - Đức - Tài - Lộc mà tổ tiên truyền lại cho con cháu. Hoa văn trên trần cũng được kẻ vẽ, sơn màu cầu kỳ. Trải qua biết bao biến cố của thời gian nhưng “nhà Tây” vẫn vững chắc và được bảo tồn nguyên vẹn từ hình thái kiến trúc đến nội thất nhờ vào sự chu toàn của 3 thế hệ con cháu sinh sống tại đây.
Bà Nguyễn Thị Lâm (75 tuổi, vợ ông Đức) cho biết, những khung cửa sổ, cửa ra vào bằng gỗ vẫn còn đỏ; nền nhà sáng bóng, không một vết nứt vỡ; trên trần nhà, những họa tiết được kẻ vẽ vẫn lên màu tươi mới như ngày mới xây.
Hàng năm trời làm kỳ công những người thợ cần mẫn cũng đã hoàn thành xong ngôi biệt thự 2 tầng khang trang. Biệt thự xây dựa theo kiểu Pháp nhưng lại được kết hợp với kiến trúc Việt. Phần lớn các nguyên liệu để xây tường lát nền, lợp mái đều do những người thợ Việt sản xuất ra từ chính những xưởng gốm ở làng gốm cổ truyền Bát Tràng.
Nền nhà lát bằng thứ gạch men được nung 7 lửa. Tường gạch xây dầy dặn, vững chắc nhờ lớp vôi, mật và muối thay vì sử dụng xi măng như bây giờ. Mái lợp bằng ngói Bát Tràng, qua cả thế kỷ mà vẫn đỏ bóng, không bị rêu bám hay xô lệch. Trong phòng khách, chạy trên tầng là những hàng sứ tròn mang ý nghĩa tượng trưng cho những giọt nước Phúc- Đức – Tài – Lộc mà tổ tiên truyền lại cho con cháu. Hoa văn trên trần cũng được kẻ vẽ, sơn màu cầu kỳ.
“Ông nội tôi là người đưa ra ý tưởng xây biệt thự nhưng bác cả tôi mới là người đứng ra thuê kiến trúc sư người Pháp thiết kế. Bao quanh biệt thự là hệ thống tường rào cao hơn 4m và trạm gác. Thời điểm hưng thịnh, lúc nào trạm gác cũng có người canh cẩn mật. Khách đến nhà phải đi qua một lớp cửa gỗ cài then sắt, một lớp cửa sắt dày và một trạm gác rồi mới vào đến sân nhà”, ông Đức tiết lộ.
Bà Nguyễn Thị Lâm, vợ ông Đức, con gái của ông chủ hàng xe Mỹ Hào nổi tiếng một thời, luôn tự hào về ngôi nhà mình và gia đình đang sống.
Đã 3 thế hệ gia đình bà Lâm sống trong ngôi biệt thự cổ. Trải qua 120 năm ngôi nhà cổ vẫn vững chắc kiên cố. Những khung cửa sổ, cửa ra vào bằng gỗ vẫn còn đỏ; Nền nhà sáng bóng, không một vết nứt vỡ.
Biệt thự “Tây” này còn đặc biệt ở chỗ mùa đông ấm mà mùa hè mát. Giữa những ngày hè oi ả, nhiệt độ ngoài trời dù lên tới 40 độ C nhưng vừa bước chân vào nhà đã cảm thấy một luồng gió mát rượi thổi đến.
Ông Đức chia sẻ thêm, gia đình sẽ tiếp tục gìn giữ ngôi nhà cổ này xem đây như báu vật tồn tại theo thời gian cho tới đời các con cháu sau này.
