Đó là một câu hỏi hóc búa về đạo đức, đạo diễn/nhà văn người Mỹ gốc Hoa Lulu Wang đã tìm thấy chính mình vào sáu năm trước, khi cô biết người bà yêu dấu của mình bị chẩn đoán mắc bệnh ung thư phổi giai đoạn 4. Giữ truyền thống lâu đời của Trung Quốc về việc không tiết lộ bệnh nan y cho người già, gia đình của Wang đã quyết định không nói với bà của mình (hay còn được gọi là Nai Nai), rằng bà chỉ còn ba tháng để sống. Thay vào đó, họ nhanh chóng dàn dựng một lễ cưới của người anh họ của cô tại quê hương Trường Xuân, Trung Quốc, để mọi người có thể tụ tập để nói lời tạm biệt.
Đó là một câu chuyện đầy cảm xúc được Wang khám phá một cách tinh tế trong bộ phim hài hước và cảm động sâu sắc của cô ấy - The Farewell - được khán giả và nhà phê bình yêu thích với 99% đánh giá tích cực trên Rotten Tomatoes và 17,1 triệu đô la tại phòng vé mùa hè. Bộ phim được mong đợi là một trong những ứng cử viên sáng giá cho tượng vàng Oscar, với nhiều dự đoán trên trang web GoldDerby.com tại các đề cử cho hình ảnh đẹp nhất và nữ diễn viên xuất sắc nhất cho Awkwafina, người đã ra mắt ấn tượng với vai Billi, một phiên bản trong tiểu thuyết của Wang.
Được giáo dục dưới nền văn hóa phương Tây, do đó mà phong tục này là hoàn toàn mới đối với Wang: 'Tôi không biết đó là văn hóa phổ biến ở đây - tôi nghĩ nó chỉ đặc biệt với gia đình tôi. Nhưng sau khi chia sẻ câu chuyện của mình trên một tập của This American Life vào năm 2016, 'Tôi đã hiểu được mức độ phổ biến của nó, bởi vì tôi bắt đầu nhận được email và tin nhắn trên phương tiện truyền thông xã hội từ mọi người trên khắp thế giới.'
Theo một nghiên cứu năm 2017 được công bố trên tạp chí y tế Supportive Care in Cancer, việc lưu giữ thông tin về chẩn đoán giai đoạn cuối là phổ biến ở các nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản và Singapore, cũng như một số nước phương Tây, bao gồm Tây Ban Nha, Ý và Hy Lạp.
Ở các nền văn hóa chú trọng vào gia đình nhiều hơn là chuẩn mực xã hội, thường là thành viên gia đình - không phải bệnh nhân - nhận chẩn đoán từ bác sĩ và có quyền quyết định làm gì với thông tin đó - phó giáo sư nhân chủng học tại Đại học Brandeis Anita Hannig cho biết.
'Có ý kiến về ‘món nợ hiếu thảo’ cho rằng, bạn nợ bố và mẹ vì họ đã dành cả cuộc đời để chăm sóc bạn, vì vậy khi một người bị bệnh, gia đình có trách nhiệm chăm sóc họ', Hannig nói. 'Những quyết định này (về chăm sóc sức khỏe) sau đó được phân chia trong gia đình và ý tưởng tự chủ này được chuyển sang người thân.'
Billi ban đầu chán ghét sự dối trá. Nhưng cô bắt đầu nhìn nhận lại sau một cuộc thảo luận đau lòng với người chú của mình (Jiang Yongbo), ông nói rằng điều đó thuộc vào trách nhiệm của gia đình, gia đình phải gánh vác gánh nặng cảm xúc cho Nai Nai (Zhao Shuzhen), người không cần thêm bất kì nỗi sợ nào có thể làm suy giảm sức khỏe thể chất.
Sự cân nhắc chu đáo đó về sức khỏe tinh thần của một người bắt nguồn từ một triết lý của Trung Quốc được gọi là 'chongxi', niềm tin rằng về cơ bản bạn có thể gột rửa bất hạnh bằng niềm vui.
'Trong nhiều nền văn hóa, có quan niệm rằng nếu bạn nói với ai đó chẩn đoán của họ, điều đó có thể khiến họ từ bỏ', Hannig nói. 'Về cơ bản, ý tưởng này cho rằng tin xấu báo hiệu một kết cục xấu, và những lời nói đó có thể giết chết bạn theo nghĩa đen. Tất nhiên, điều đó hoàn toàn trái ngược với nền y học phương Tây'.
'Người Mỹ có suy nghĩ tiến bộ hơn về tính thực tế và cảm thấy không thoải mái với chủ đề về cái chết', Jon Radulovic - phó chủ tịch truyền thông của National Hospice - cho biết 'Chúng ta được tiếp cận với nền công nghệ y tế lớn hơn nhiều quốc gia khác trên thế giới, vì vậy mọi người có quyền được tiếp tục điều trị và điều trị miễn là có sự can thiệp y tế. Chúng ta không nghĩ về chất lượng cuộc sống.'
Đôi khi, gia đình của Wang đã thực hiện các biện pháp cực đoan để che giấu chẩn đoán của Nai Nai khỏi bà như việc loại bỏ các loại thuốc trị ung thư dưới dạng vitamin và thay đổi kết quả xét nghiệm với Wite-Out để mô tả các khối u của bà chỉ là những khối u lành tính. Các bác sĩ của Nai Nai thậm chí đã trở nên đồng lõa trong lời nói dối, theo yêu cầu của gia đình cô.
'Nếu bà bị ho và muốn đi gặp bác sĩ, họ sẽ nói với bà rằng, 'Ồ, đó chỉ là một bệnh nhiễm trùng' và cho bà uống một số loại thuốc kháng sinh', Wang nói.
Ngoài ra còn có nhiều mâu thuẫn cá nhân vượt ra khỏi khả năng chăm sóc: Nếu ai đó tiếp tục sống cuộc sống của họ mà không biết gì về bệnh tình của mình, bạn có đang cướp mất cơ hội để nói lời tạm biệt đúng đắn với họ không? Hay những mong muốn mà người bệnh muốn được thực hiện và nhìn thấy, họ còn cơ hội để làm nó hay không?
'Mỗi cá nhân đều có quyền để đối phó với cái chết sắp xảy ra của mình theo cách họ chọn, vì vậy việc che giấu sự tồn tại của một căn bệnh nan y đang gây bất lợi lớn cho người sắp chết', Larry Samuel - một nhà sử học văn hóa người Mỹ viết về tâm lý của cái chết. 'Nhìn thấy sự kết thúc, nói lời tạm biệt, hay nói cách khác là sắp xếp mọi thứ theo trật tự là những cách thiết yếu để chúng ta có thể hoàn thành chương cuối cùng của cuộc đời, đồng thời giúp đưa cái chết vào cuộc trò chuyện một cách nhẹ nhàng nhất.'
Ở góc độ đạo đức, 'Tôi không nghĩ mọi người nên nói dối về sức khỏe của mình', Wang nói. 'Tôi vẫn cảm thấy rất mâu thuẫn về mặt đạo đức đối với lời nói dối này, và liệu nó đúng hay sai.'
Nhưng cá nhân, cô thấy lời nói dối đó là một sự may mắn: Ở cuối The Farewell, một tiêu đề tiết lộ rằng Nai Nai thật vẫn còn sống rất khỏe. Không có lời giải thích y tế nào về lý do tại sao cô ấy đã tồn tại lâu hơn thời gian ước tính, mặc dù chẩn đoán của cô ấy thực sự chính xác.
'Bà ấy 86 tuổi và ốm, vì vậy bạn có thể tin rằng sức khỏe của bà rất mong manh', Wang nói. 'Chúng tôi biết bà đang ở bờ vực của cái chết và tôi cố gắng trò chuyện với bà nhiều nhất có thể và dành thời gian để gặp bà bất cứ khi nào tôi có thể.'
Nai Nai Facetimes thường xuyên cùng Wang và đến thăm trường quay The Farewell khi nó đang trong quá trình thực hiện vào năm ngoái, mặc dù cho đến ngày nay, bà vẫn không biết tên phim hay bộ phim nói về điều gì. Wang nói với Nai Nai đó là một bộ phim hài về lễ cưới của gia đình, 'về mặt kỹ thuật, chúng tôi đã không nói dối bà ấy về điều đó', cô nói với một tiếng cười.
Ngay cả bây giờ, Wang vẫn tự hỏi, 'Nó có thực sự hiệu quả không? Có phải lời nói dối là một phần thiết yếu - hay là lý do chính - mà tại sao bà đã sống lâu như vậy? Và nếu bây giờ chúng ta nói với bà sự thật và bà được xem bộ phim hay bất kì điều gì đó xảy ra, liệu tôi có cảm thấy tội lỗi và tinh thần trách nhiệm rằng bằng cách nào đó tiết lộ sự thật giờ đã có tác động tiêu cực đến bà?'
'Đó không phải là câu hỏi mà tôi thực sự có thể trả lời, nhưng đó là những điều mà tôi tiếp tục vật lộn.'
Trailer phim.
