Điện ảnh châu Á chuyển mình, chủ đề hiện thực thu hút phòng vé
Tại các quốc gia châu Á như Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam, các bộ phim điện ảnh phát sóng vào mùa Tết đứng đầu bảng xếp hạng phòng vé về doanh thu. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 trong thời điểm Tết đến Xuân về, các rạp chiếu phim phải đóng cửa và các dự án phim đành rút khỏi "đường đua".
Sau khi tình hình trở nên ổn định hơn, một số tác phẩm ấn định ngày ra mắt để phục vụ nhu cầu giải trí của khán giả. Khi nhiều người đổ xô đến rạp chiếu phim, thói quen tiêu dùng của họ cũng trở nên kết nối với internet. Theo một báo cáo từ Viện nghiên cứu Maoyan, số vé bán trực tuyến tại đất nước tỷ dân tăng nhiều lần so với năm trước. Báo cáo cũng cho thấy những người trẻ tuổi ở các thành phố lớn của Trung Quốc đã quen với việc đến rạp chiếu phim hơn ở vùng ngoại thành.
Hầu hết các bộ phim thành công đều dựa trên những câu chuyện đời thực hoặc khám phá các vấn đề xã hội. Đó là sự hồi sinh của chủ nghĩa hiện thực điện ảnh. Trong khi Hollywood bị thống trị bởi các bộ phim về siêu anh hùng, thì Châu Á cũng như Việt Nam đã chứng kiến sự thay đổi về thị hiếu. Chủ đề hiện thực - một công thức hiếm có cho các thành công phòng vé - đã thu hút lượng lớn khán giả, những người trước đây đổ xô xem các bộ phim bom tấn hành động và phim hài.
Dễ thấy, phim điện ảnh Xin chào, Lý Hoán Anh (Hi mom!) công chiếu đầu năm 2021 đã trở thành phim Trung Quốc thứ hai vào danh sách 100 tác phẩm doanh thu cao nhất thế giới mọi thời đại.
Chúng ta nhận ra tầm quan trọng của việc rũ bỏ những mô tả rập khuôn về hình mẫu hoặc nhân vật chính anh hùng để tạo nên những câu chuyện nhân văn và xúc động hơn, đánh dấu một bước tiến đáng kể của điện ảnh Việt Nam.
Trong những năm gần đây, dàn diễn viên toàn sao và kỹ xảo hoành tráng đã ảnh hưởng lớn đến doanh thu bán vé, nhưng giờ đây, những lời khuyến cáo truyền miệng từ khán giả đóng vai trò quyết định hơn đối với thành tích thị trường của một bộ phim.
Ví dụ, Bố già - một câu chuyện chân thật về tình cảm gia đình với sự tham gia của các diễn viên nổi tiếng có sức ảnh hưởng như Trấn Thành, Tuấn Trần, Lan Phương, NSND Ngọc Giàu,...đã vượt qua bộ phim "drama" khoe vẻ hào nhoáng về tầng lớp thượng lưu Gái già lắm chiêu V để lập kỷ lục về doanh thu ấn tượng nhất lịch sử ngành điện ảnh Việt Nam.
Cán cân giữa phim nghệ thuật và phim thương mại vẫn còn chênh lệch quá nhiều
Tuy nhiên, các nhà phê bình nghệ thuật nhận ra được vấn đề giữa phim nghệ thuật và phim thương mại trong chiến lược xây dựng và phát triển nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam trong tương lai. Trên thực tế, các bộ phim nghệ thuật thường có doanh thu thấp và ít được chú ý đến. Trong khi, nhiều dự án thương mại ít bị lỗ vốn và đôi khi đại thắng với doanh thu gấp 2 gấp 3 lần số vốn bỏ ra.
Nhìn nhận vào thực tế, một nền công nghiệp điện ảnh chỉ có phim thương mại được đón nhận và nổi trội thì rất khó có vị thế trong nền điện ảnh toàn cầu. Có thể đếm trên đầu ngón tay về danh sách các bộ phim điện ảnh Việt từng được đề cử trong các Liên hoan phim Quốc tế danh giá. Vậy làm thế nào để một bộ phim điện ảnh có sức thuyết phục khán giả và được giới chuyên môn công nhận?
Theo THC Labs, phim nghệ thuật là một bức tranh phác họa cuộc sống đối với chúng ta, nơi cho thấy thực tế của bạn là trọng tâm của chúng tôi. Chúng tôi xem mọi thứ như chúng vốn có. Cốt truyện của bộ phim là cơ sở, luôn luôn thoát ra khỏi xu hướng chính thống. Nội dung mang tính biểu tượng cao. Thay vì phô bày trước mắt, nó được được thực hiện vì những lý do mang tính biểu tượng. Đặc biệt là phải có những cú twist logic và khoa học. Tuy nhiên, phim nghệ thuật có nhịp độ chậm rãi và khá buồn tẻ trong suốt thời gian chiếu.
Thời gian quay ngắn nhưng họ làm được những điều mà những bộ phim sáo rỗng không thể. Diễn viên của những bộ phim nghệ thuật đôi khi nghiệp dư và không nổi tiếng với giới trẻ. Thậm chí ngân sách, số vốn bỏ ra không quá cao mà khá khiêm tốn. Việc giải trí không phải là mục tiêu của phim nghệ thuật mà chủ nghĩa hiện thực xã hội mới chính là linh hồn của bộ phim. Phim được quảng bá thông qua truyền miệng, trong thị trường từ Bắc vào Nam.
Một số bộ phim nghệ thuật hiếm hoi từng tranh cử Oscar nhưng không quá phổ biến được biết tới như Áo lụa Hà Đông, Mùi đu đủ xanh, Chuyện của Pao, Mùa len trâu. Ở ví dụ điển hình khác, phim Người vợ ba tham dự nhiều Liên hoan phim quốc và thậm chí còn nhận được giải thưởng NETPAC tại LHP Toronto. Tuy nhiên, Người vợ ba lại "ảm đạm" tại thị trường Việt.
Trong khi, phim thương mại giống như một giao dịch đối với nhà sản xuất và việc tiếp thị là trọng tâm chính. Họ phơi bày mọi thứ như những gì mình nghĩ và khán giả không cần phải bỏ tâm suy luận ý nghĩa nghệ thuật từ bối cảnh đến con người. Phim thương mại mở đường hướng tới ánh đèn sân khấu và tạo ra những siêu sao. Tình tiết của câu chuyện không phải là cơ sở, gây hấp dẫn với nhạc phim và địa điểm quay lạ mắt hoặc đẹp đẽ đến choáng ngợp.
Nội dung phim khá dễ hiểu, cú twist trong câu chuyện cũng không quá bất ngờ và nhịp độ khá tương đối nhanh. Phim thương mại được quay bằng bộ công nghệ cao, dàn diễn viên và ekip sản xuất chuyên biệt giữa cho từng khung hình trở nên phong phú và tuyệt vời.
Doanh thu của những bộ phim thương mại thường cao. Các nhân vật trong phim được thể hiện rõ ràng, các vấn đề trong phim có thể giải quyết trong suốt bộ phim. Mỗi cảnh đều có sức hấp dẫn lớn, mục tiêu là nhằm đạt được một hợp đồng lớn và được quảng cáo trên thị trường đại chúng.
Bố già là phim nghệ thuật hay phim thương mại?
Tính đến ngày 14/03, doanh thu Bố già vượt mốc 200 tỷ sau 9 ngày ra mắt khán giả trên màn ảnh rộng, và trở thành phim Việt Nam có doanh thu cao nhất mọi thời đại. Không khó để khẳng định, Bố già là một tác phẩm thành công về tính thương mại, mà ngay cả khi phim chưa khởi chiếu đã thấy rõ điều đó.
Bố già sở hữu Trấn Thành - một trong những nghệ sĩ được công chúng Việt gọi là “quốc dân”. Bố già kế thừa thành công của webdrama cùng tên với nhiều kỷ lục tạo lập trên mạng xã hội. Bố già tận dụng được những cameo thu hút như Minh Tú, Trúc Nhân cùng dàn diễn viên chất lượng về diễn xuất như NSND Ngọc Giàu, Lê Giang, Tuấn Trần... Khâu truyền thông của Bố già cũng góp phần tạo nên thành công của phim ở khía cạnh thương mại.
Nhưng, nhìn nhận thực tế thì có thể thấy Bố già không thực sự là một bộ phim nghệ thuật. Bố già dường như đang ở giữa ranh giới của điện ảnh - truyền hình - hài kịch. Chúng ta chưa thấy nhiều chất liệu cũng như màu sắc của một tác phẩm điện ảnh nghệ thuật, ngoại trừ vài cú máy long-shot gây ấn tượng như cảnh quay Ba Sang, Quắn và Bù Tọt ngồi ăn cơm.
Ở Bố già, khán giả ra rạp đi xem về sẽ ngợi khen phim hay vì đồng cảm, vì những câu thoại đắt giá, vì mảng miếng hài duyên dáng của Lê Giang, vì diễn xuất của Trấn Thành - Tuấn Trần, vì nhiều cameo xuất hiện... Nhưng hiếm ai nói đến những tầng lớp ý nghĩa trong cảnh quay, về cách sắp đặt bối cảnh, khung hình, hay có những ẩn dụ mà đạo diễn cài cắm để người xem phải đi xem lần 2, lần 3, lần 4 nhằm phát hiện, khám phá ra các ‘trứng phục sinh’.
Phim đạt doanh thu trăm tỷ thành công trên thị trường là một tín hiệu đáng mừng đáng vui cho điện ảnh Việt Nam, nhất là ngành công nghiệp phim chiếu rạp khi mà chúng ta đã trải qua 1 năm 2020 “hẩm hiu” vì các phim phải dời lịch chiếu, rạp đóng cửa do đại dịch COVID-19.
Doanh thu của Bố già không chỉ giúp vực dậy các rạp phim đang đứng trước nguy cơ đóng cửa vĩnh viễn nhiều cụm rạp do thua lỗ, khi mà 50% doanh thu của phim sẽ thuộc về rạp, mà còn giúp tạo dựng lại thói quen ra rạp xem phim của khán giả - những người đã dần mất đi thú vui đó vì quá quen với những ngày tháng ở nhà xem Netflix hay Youtube trong lúc rạp đóng cửa nhiều tháng do dịch bệnh COVID-19 cũng như tâm lý lo sợ đi đến chỗ đông người.
Nếu Bố già được nâng tầm, nếu Trấn Thành có ‘gan’ to hơn để dung hoà thương mại và nghệ thuật...
Nếu như Bố già, hay bất kỳ phim điện ảnh nào khác trên thị trường, có thể gia tăng thêm tính nghệ thuật vào trong tác phẩm của mình, nâng tầm bộ phim, kể một câu chuyện mà khán giả nước ngoài cũng có thể hiểu, đồng cảm, xúc động và yêu thích nó như người dân bản xứ, để cho bộ phim ấy có thể tự tin mang đi tranh cử tại các Liên hoan phim hay Lễ trao giải quốc tế... thì sẽ hoàn hảo hơn rất nhiều. Khi ấy, Bố già còn giúp rạng danh điện ảnh Việt Nam trên thị trường quốc tế, tạo ra tiếng vang trong khu vực và ước mơ được xuất hiện trong đề cử Phim nói tiếng nước ngoài của Lễ trao giải Oscar danh giá.
Giờ đây, việc tạo dựng những tác phẩm chỉn chu, thu hút thị trường nội địa với doanh thu trăm tỷ đã không còn là câu chuyện xa vời “chỉ có trong mơ” hay “cú ăn may” của các nhà làm phim Việt. Thế nhưng, việc làm ra một tác phẩm nghệ thuật đi tranh giải quốc tế mà vẫn chạm đến yếu tố thương mại thị trường, vẫn được khán giả trong nước đón nhận nồng nhiệt với doanh thu “khủng” thì vẫn còn đầy khó khăn.
Đạo diễn nghệ thuật thì ngại làm phim có tính thương mại vì sợ “mất chất”. Nhà sản xuất phim trăm tỷ thì lo sợ cài cắm quá nhiều tính nghệ thuật hàn lâm khiến phim mình khó hiểu, kén khách. Điện ảnh Việt Nam cần lắm những ‘lá gan dũng mãnh’, những cú bắt tay giữa nghệ thuật và thương mại để tạo nên tuyệt phẩm dung hoà hai giá trị, doanh thu trăm tỷ và giới làm phim quốc tế ngợi khen. Đó là ngày mà điện ảnh Việt thăng hoa và đáng tự hào gấp bội những con số phòng vé đang nhảy múa.
Theo dõi SAOstar để cập nhật thêm thông tin mới nhé!
