Cà phê là loại đồ uống được du nhập vào Việt Nam từ thời Pháp thuộc. Nhưng bản thân người Việt lại có cách pha chế và thưởng thức rất riêng. Cụ thể là việc uống cà phê pha phin ở Việt Nam được xếp vào một trong 10 cách uống cà phê độc đáo nhất trên thế giới. Cá nhân chị ấn tượng ra sao về cà phê phin - vốn có thể coi là “đặc sản” của Việt Nam?
Tuy không phải là loại đồ uống bắt nguồn từ Việt Nam nhưng cái hay của cà phê phin đó là nhờ công cụ hay cách thưởng thức của người Việt đã góp phần tạo ra một tập quán ẩm thực riêng của thứ sinh hoạt vừa cộng đồng, vừa riêng tư. Cái thi vị của nó không chỉ xuất phát từ thứ bột đen ém đặc bên trong phin cà phê mà còn đến từ những câu chuyện, những hàn huyên thời cuộc thế nhân bên ngoài và xung quanh tách cà phê.
Nhà báo Trác Thúy Miêu.
Cà phê phin từng được coi là thức uống ưa thích nhất của người Việt. Nếu như trước đây, không khó để bắt gặp hình ảnh mọi người ngồi trong các quán quen, chờ đợi từng giọt cà phê rơi, thì nay, điều đó ngày càng hiếm. Chị nghĩ sao về việc một thú vui đang mất dần theo sự thay đổi của thời gian?
Thử tưởng tượng, nếu một ngày Sài Gòn mất đi cà phê phin thì khi đó, thành phố đông dân nhất Việt Nam này sẽ trở thành một đô thị bị đồng hóa và không có ký ức.
Tôi không thích trùm cái áo văn hóa có vẻ kềnh càng lên mọi thứ nhưng khó lòng không gọi thú uống cà phê phin là một hình ảnh biểu trưng của văn hóa sinh hoạt bản địa. Nó thú vị, ngộ nghĩnh và gây tò mò ở cấu trúc đơn giản, thân thiện và đầy thách thức với những ai sống vội. Nó hiển nhiên phát ngôn ra toàn bộ đại cảnh đời sống đô thị, khi mà đời sống phồn thịnh, sầm uất vẫn song hành nghiễm nhiên với thú thưởng thức nhàn nhã ngay trên vỉa hè.
Hình ảnh tách cà phê phin thân thương trong tâm khảm nhiều người Sài Gòn.
Nếu một ngày phin cà phê và cà phê phin biến mất ở Sài Gòn, có lẽ sẽ còn thảm khốc sâu sắc hơn cả ngày khai tử thương xá Tax. Bởi nó sẽ xảy ra chậm tới mức không thể nhận ra, nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với dấu chấm hết của gu thưởng thức cà phê theo lối bản địa của một thành phố ngay gần những vùng khai thác cà phê trù phú nhất.
Cà phê dĩa đã tuyệt tích, người trẻ Sài Gòn giờ rành lối pha cà phê máy, cà phê Ý đại lợi, cà phê quậy sẵn “take-a-way-quơ-ly-rồi-chạy”… nên không còn nhiều người biết đến hình hài chiếc vợt pha cà phê, và đâu biết chừng, những phin cà phê ngộ nghĩnh ngày nào cũng sẽ một ngày khiến chính người trẻ Sài Gòn tò mò ố á. Mà với người thủ cựu như tôi, đó sẽ thật là một ác mộng cho thứ giá trị tối trọng của đô thị: giá trị bản địa.
Nếu điều đó xảy ra, tất cả sẽ hòa tan lãng nhách chỉ sau một nhát khuấy.
“Cà phê dĩa đã tuyệt tích, người trẻ Sài Gòn giờ rành lối pha cà phê máy, cà phê Ý đại lợi, cà phê quậy sẵn “take-a-way-quơ-ly-rồi-chạy”… nên không còn nhiều người biết đến hình hài chiếc vợt pha cà phê, và đâu biết chừng, những phin cà phê ngộ nghĩnh ngày nào cũng sẽ một ngày khiến chính người trẻ Sài Gòn tò mò ố á”.
Theo chị chia sẻ, cà phê phin trở thành một nét văn hóa vì xoay quanh nó có những câu chuyện, từ chuyện phiếm thường ngày tới những vui buồn của cuộc sống. Trong quá trình khám phá những quán cà phê ở Sài Gòn, điều gì để lại ấn tượng nhất với chị?
Chỉ đôi ba món đồ nghề, vậy là khu dân cư, hẻm nhỏ cho đến building cư xá nào cũng được “bao sô” bởi ít nhất một quán giải khát quen phục vụ cho cả khu như vậy. Ở Sài Gòn, nói khơi khơi “quán cà phê” thì phải hiểu được tính quy ước ngầm của cư dân cùng khu vực.
Cà phê vỉa hè Sài Gòn chỉ cần một chiếc ghế nhựa, đặt lên đấy là cái tẩy đá, bình trà và hộp thuốc lá…
Chỗ ngồi cũng khác, khác cả cái cách ngồi. Khu Hàn Thuyên thì khách tự lo tờ báo lót mông là bà dì bán nước ở đâu thù lù xuất hiện, hẻm Trịnh thì thanh nhàn thư nhã yên tịnh giữa trưa dù ba bước chân nữa là ụp mặt vào con lộ đông đúc (vốn xưa rất yên tĩnh). Nhưng mấy quán này thì điển hình quá, nổi tiếng quá, khiến người ta cứ nghĩ Sài Gòn cạn duyên với cà phê phin quán cóc rồi.
Có kiên trì len lỏi lùng sục mới thấy đó là một “mạng lưới” rải đều khắp nơi, nhiều vô thiên lủng. Người ta đến không bởi tiếng tăm hay miếng ngon, mà bởi chỗ quán quen, thứ không khí mời chào điềm nhiên đúng ngày đúng cữ, cứ vô móc giò khoèo hai chiếc ghế cóc, chiếc lót mông chiếc lót ly, ngồi nhấm nháp hết tờ nhựt trình cà phê trong phin mới trút cạn. Lại leng keng lóc cóc pha pha quậy quậy, châm điếu thuốc nhào vô câu chuyện thế sự với mấy người ngồi quanh. Chiêu thêm cữ trà đá nữa rồi phẩy tay như vẽ bùa trong không trung, ý là uống thiếu, uống chịu, tui ký sổ nghe bà chị, mà ngó hách như thương gia là điệu bộ ký check nhà băng…
“Chuyện về phin cà phê đã nhiều, mà chuyện quanh phin cà phê nó còn dài dòng dần lân hơn, nhễu cạn tám cái phin chưa chắc hết chuyện”.
Nói về cà phê pha phin, nhạc sĩ Quốc Trung từng cho rằng chúng ta nên tự hào vì đã sáng tạo ra cách thưởng thức cà phê rất riêng, mang hồn Việt. Dù vậy, bản sắc văn hóa cà phê Việt lại dần bị thay thế bởi nhiều loại đồ uống khác hiện đại, phong phú hơn. Có phải những nét đẹp văn hóa của chúng ta rất dễ bị mai một, hòa tan trong lối sống đương thời?
Lâu lâu thấy anh Quốc Trung nói câu hay, tôi đồng ý. Nhưng bắt cái phin cà phê ngộ nghĩnh phải mang vác cái “hồn Việt” e cũng lậm. So với máy móc tân kỳ, và còn nhiều lối thưởng thức, pha chế cà phê trên thế giới, chiếc phin cà phê của thị dân xứ Việt chỉ là món vật hiền lành, thô sơ và mật thiết. Như thể trà đá của dân miền Nam vậy, không thành văn hóa cầu kỳ như xứ Bắc, hay thành ra đạo như ở xứ mặt trời, nhưng là thứ duyên riêng để người ở xa tới thì tò mò thú vị, người ở gần ra đi thì có lúc nhớ, lúc thèm đến bào gan ruột.
Ngày nào người ở xa tới không còn có chi để thích thú trước chuỗi café đồng hóa ngoại lai, người đi xa thấy đâu cũng giống ở nhà bởi “ở nhà” cứ giông giống bất cứ nơi nào, mới buồn. Nói cho cùng, giá mà giữ được hương vị đậm đà của ly cà phê phin trong một tách hòa tan thì chẳng ai buồn tranh cãi văn hóa Việt có hòa tan hay không.
Video clip về 9 cách pha café độc đáo nhất thế giới, trong đó có Việt Nam:
