Ở Bắc Giang có một phiên chợ vô cùng độc đáo, cả năm mới họp một ngày vào cận Tết Nguyên đán. Đó là chợ Vân (hay còn gọi là chợ Tam quan) thuộc thôn Yên Viên (hay còn gọi là làng Vân), xã Vân Hà (TX Việt Yên, Bắc Giang).
Được biết, chợ Vân là chợ quê, chợ làng. Mỗi năm, chợ chỉ họp duy nhất một lần vào ngày 25 tháng Chạp (tức tháng 12 Âm lịch).
Sở dĩ gọi là chợ Vân bởi khoảng thế kỷ XVII, làng Vân đã có chợ và họp thường xuyên. Khi Tam quan chùa làng (chùa Diên Khánh) xây dựng xong, dân làng vui mừng mở phiên chợ vào ngày 25 tháng Chạp tại khoảnh đất dưới sân chùa. Tên gọi “chợ Tam quan” bắt nguồn từ đó và được dân làng duy trì đến nay. Còn gọi chợ Vân là gắn với tên làng, theo Báo Bắc Giang.
Theo Cổng thông tin điện tử thị xã Việt Yên, văn bia ở chùa Diên Phúc, niên hiệu Khánh Đức thứ ba (1652) cho biết sự ra đời của chợ Vân như sau: "Quan viên tướng thần trong xã An Viên, huyện Việt Yên, phủ Bắc Hà có trách nhiệm đứng lên mua vườn đất của mọi người trong làng và vận động các gia đình hảo tâm công đức để mở chợ mới, gọi là chợ Tam Bảo. Ngày nào cũng mở nhưng phải giữ đúng thuần phong mỹ tục, thuận mua vừa bán. Nếu người nào điên đảo vì lợi riêng, lấy tài vật của người đến bán ở chợ thì phải chịu sự trừng phạt với trời đất và thần thánh...".
Chợ Vân bắt đầu họp từ 5h sáng cho đến chiều tối ngày 25 tháng Chạp nhưng từ 12h đêm của ngày hôm trước đã bắt đầu có người đến chợ để mua bán. Chợ chỉ bán vật dụng nhà nông như: Giần, sàng, nong, nia, rổ, rá, cuốc, xẻng, dao, thớt... và mặt hàng đặc trưng ngày Tết cổ truyền như: Chuối xanh, sợi lạt, trầu cau, hương hoa, bồ kết, lá dong...
Người dân cho biết vì chợ họp ở nơi tâm linh nên ai đi chợ cũng nói với nhau nhỏ nhẹ, niềm nở. Họ đến chợ, có thể mua, có thể không nhưng nếu không đến lại như thấy thiêu thiếu một điều gì đó. Khi đến chợ hoặc sau khi kết thúc buổi chợ, ai ai cũng ghé vào trong ngôi chùa cổ ven đê để thắp nén nhang cầu xin an lành, may mắn cho năm mới.
Chợ Vân chỉ họp một ngày vào 25 tháng Chạp nên người dân trong vùng thường bảo với nhau muốn gặp nhau, cứ đến chợ, thể nào cũng gặp. Thậm chí những người Vân Hà đi làm ăn xa, lập nghiệp ở thành phố cứ dến hẹn lại lên, đến chợ Tết là về.
Lãnh đạo UBND xã Vân Hà cho biết trên báo Bắc Giang: "Dù là chợ tự phát nhưng cấp ủy, chính quyền chúng tôi luôn xác định phải bảo tồn và phát huy những nét văn hóa độc đáo, phong tục tốt đẹp của phiên chợ này.
Vẫn để chợ họp tự nhiên, dưới khu đất trống sân chùa nhưng có hướng dẫn bà con ngồi bán hàng theo dãy, khu vực, không tràn ra lòng đường gây ảnh hưởng giao thông. Chợ họp ngày 25 nhưng ai đến trước, ngồi trước, ai đến sau, ngồi sau, không tranh giành, không mất phí…".
